The history - Eretria

Ερέτρια - Μαλακώντα

Ιστορία

Για την κτίση και την ονοματολογία της Ερέτριας υπάρχουν αρκετές εκδοχές. Επικρατέστερη θεωρείται εκείνη που θεωρεί μυθικό οικιστή και επώνυμο της πόλης τον Ερετριέα, ο οποίος ήλθε από την Μάκιστο της Ήλιδας. Βέβαια την ίδρυση της Ερέτριας διεκδικούσαν και οι Αθηναίοι.

Έχουν επισημανθεί νεολιθικοί οικισμοί στην ευρύτερη περιοχή της Ερέτριας (Μαλακώντα, Μαγούλα), για πρώτη φορά όμως μνημονεύεται ως «Ειρέτρια» από τον Όμηρο στη Β΄ Ραψωδία της Ιλιάδας στον κατάλογο των πλοίων, που πήραν μέρος στην Τρωική εκστρατεία. Οι κάτοικοί της ήταν Αβαντες. Η πόλη ήταν η ισχυρότερη του νησιού μετά τη Χαλκίδα και ανέπτυξε έντονη αποικιστική δραστηριότητα στη διάρκεια του πρώτου και δεύτερου ελληνικού αποικισμού Ερετριακές αποικίες δημιουργήθηκαν στη Χαλκιδική, τη Θράκη, την Κέρκυρα, αλλά και στην Κάτω Ιταλία και Σικελία. Ορισμένοι μάλιστα συνδυάζοντας την έντονη αποικιστική δραστηριότητα της Ερέτριας με την κατοχή ορισμένων νησιών του Αιγαίου (Κέας, Ανδρου, Τήνου) μιλούν για ερετριακή θαλασσοκρατία.

Στην περίοδο που ακολουθεί οι Ερετριείς συγκρούστηκαν με τους Χαλκιδείς για την κατοχή και την νομή του Ληλάντιου πεδίου. Πολλοί όμως συσχετίζουν το Ληλάντιο πόλεμο με τα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα των δύο πόλεων λόγω της κοινής αποικιακής εξάπλωσης. Στο πλευρό της Ερέτριας συμπαρατάχθηκαν και οι ιωνικές πόλεις της Μικράς Ασίας. Η παράδοση θέλει νικήτρια τη Χαλκίδα στο μακροχρόνιο αυτό πόλεμο. Το γεγονός όμως ότι η Ερέτρια ακμάζει ιδιαίτερα στη συνέχεια δημιουργεί επιχειρήματα για την υποστήριξη και της αντίθετης άποψης.

Ο τύραννος της Αθήνας Πεισίστρατος είχε παντρευτεί μια αριστοκράτισσα από την Ερέτρια. Όταν λοιπόν εξορίστηκε από την Αθήνα, όπου παρέμεινε δέκα χρόνια σχεδιάζοντας και προετοιμάζοντας την ανάκτηση της αθηναϊκής τυραννίδας.

Η Ερέτρια πήρε μέρος στην ιωνική επανάσταση με την αποστολή 5 πολεμικών πλοίων, σε ανταπόδοση, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, της βοήθειας που πρόσφεραν οι ιωνικές πόλεις κατά τη διάρκεια του Ληλάντιου πεδίου. Όταν λοιπόν ο Πέρσης βασιλιάς Δαρείος έστειλε εναντίόν της Ελλάδας τον Περσικό στρατό με επικεφαλής τους στρατηγούς Δάτη και Αρταφέρνη, τους έδωσε εντολή να αποτελέσει η Ερέτρια έναν από τους πρώτους στόχους του. Στην περίοδο αυτή η πόλη συνταραζόταν από εσωτερικές έριδες. Οι Αθηναίοι είχαν αρχικά αποφασίσει, σύμφωνα με πρόταση του Μιλτιάδη, να βοηθήσουν την Ερέτρια με δικούς κληρούχους από τη Χαλκίδα. Αλλά οι Αθηναίοι κληρούχοι, όταν πληροφορήθηκαν τις πολιτικές διαμάχες της Ερέτριας, έσπευσαν να διαπεραιωθούν στον Ωρωπό. Η Ερέτρια παραδόθηκε στους Πέρσες ύστερα από πολιορκία έξι ημερών, εξαιτίας μάλιστα της προδοσίας του Ευφόρβου και του Φιλάγρου. Οι Πέρσες κατέστρεψαν την πόλη πυρπόλησαν τα ιερά, αιχμαλώτισαν όσους κατοίκους βρήκαν στην πόλη, και τους μετέφεραν στην Αρδέρικκα της Σουσιανής. Όσοι κάτοικοι είχαν καταφύγει στα βουνά της γύρω περιοχής, μετά την αποχώρηση των Περσών επανήλθαν και ξανάχτισαν την πόλη τους πάνω στα ερείπια της πρώτης. Λείψανα των κτιρίων της αρχαϊκής Ερέτριας, που καταστράφηκε από τους Πέρσες, έχουν εντοπιστεί σε διάφορα σημεία της πόλης. Μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα μετά την περσική καταστροφή, η Ερέτρια κατόρθωσε να ανακτήσει την προηγούμενη αίγλη της. Πήρε μάλιστα μέρος στις ναυμαχίες του Αρτεμισίου και της Σαλαμίνας με την αποστολή 7 τριήρεων, και στη μάχη των Πλαταιών με την αποστολή οπλιτών.

Όταν τελείωσαν οι Ελληνοπερσικοί πόλεμοι, η Ερέτρια έγινε μέλος της Α΄ Αθηναϊκής Συμμαχίας. Η ηγεμονική συμπεριφορά της Αθήνας, η οποία μετέτρεψε τους συμμάχους σε φόρου υποτελείς, προκάλεσε μια πρώτη ανεπιτυχή αποστασία των ευβοϊκών πόλεων, στην οποία πήραν μέρος και οι Ερετριείς. Αποτέλεσμα και της συμμετοχής τους στην αποστασία ήταν ο «Ερετριακός κατάλογος», ένα ψήφισμα στο οποίο καταγράφονταν οι γιοι των πλουσιότερων οικογενειών της Ερέτριας, οι οποίοι θα στέλνονταν ως όμηροι στην Αθήνα. Στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου οι Ερετριείς πήραν μέρος στην εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον της Σικελίας. Μετά την ήττα των αθηναϊκών δυνάμεων όμως, οι Ερετριείς στράφηκαν προς τη Σπάρτη. Έτσι μια νέα αποστασία των ευβοϊκών πόλεων είχε ως αποτέλεσμα την ολομέτωπη αντιπαράθεση αθηναϊκών και πελοποννησιακών δυνάμεων. Σε ναυμαχία που έγινε το 411 π.Χ. κοντά στην Ερέτρια οι Αθηναίοι νικήθηκαν. Οι Ερετριείς μάλιστα συνέδραμαν αποτελεσματικά στη νίκη των πελοποννησιακών ναυτικών δυνάμεων και εξόντωσαν όσους Αθηναίους ζήτησαν καταφύγιο στην πόλη τους.

Η Ερέτρια όμως έγινε και πάλι μέλος της Β΄ Αθηναϊκής Συμμαχίας στις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ. αλλά αποστάτησε και πάλι. Στη συνέχεια με την υποστήριξη του Φιλίππου ανατράπηκε ο τύραννος της πόλης Πλούταρχος και επιβλήθηκε ως τύραννος ο Κλείταρχος, που κυβέρνησε με σκληρότητα, για να μπορέσει να κρατηθεί στην εξουσία. Όταν όμως ανατράπηκε ο φιλιππίζων τύραννος των Ωρεών, ο τύραννος της Ερέτριας Κλείταρχος δήλωσε φιλία στους Αθηναίους και έγινε δεκτός στην ομοσπονδία του «Ευβοϊκού συνεδρίου». Λίγο αργότερα οι Αθηναίοι ανέτρεψαν τον Κλείταρχο, έπειτα από εισήγηση του Δημοσθένη.

Μετά τη μάχη στη Χαιρώνεια, η Ερέτρια υπέκυψε και πάλι στους Μακεδόνες. Στις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ. τοποθετείται και η δραστηριότητα του φιλόσοφου Μενέδημου, ο οποίος μετέφερε από την Ηλεία στην Ερέτρια τη φιλοσοφική σχολή που είχε ιδρύσει εκεί ο Φαίδων, αγαπημένος μαθητής του Σωκράτη. Η Ερετριακή Σχολή του Μενέδημου απέβλεπε κυρίως σε θέματα ηθικής φιλοσοφίας και ως γνώμονα είχε την ηθική των Στωικών. Κατά το Μενέδημο η έννοια του αγαθού ενυπάρχει στην οξύτητα του πνεύματος. Ο Μενέδημος ωστόσο έπαιξε σημαντικό ρόλο και στις δημόσιες υποθέσεις της πόλης αναλαμβάνοντας πρεσβείες στις αυλές των ελληνιστικών βασιλείων. Μαθητής του υπήρξε ο Αντίγονος Γονατάς, ο οποίος έδειξε μάλιστα ιδιαίτερη εύνοια στην Ερέτρια.

Η Ερέτρια παρέμεινε στη μακεδονική επικυριαρχία μέχρι το 198 π.Χ., οπότε υπέστη την επίθεση των Ρωμαίων. Η πόλη κυριεύτηκε και λεηλατήθηκε, ενώ οι κάτοικοι κατέφυγαν στην ακρόπολη. Με απόφαση όμως της ρωμαϊκής συγκλήτου ανακηρύχθηκε ανεξάρτητη. Τα στοιχεία που έχουμε για τη ζωή της Ερέτριας κατά τους μεταχριστιανικούς και μεσαιωνικούς αιώνες είναι λίγα και σποραδικά. Πιστοποιούν όμως τη συνέχιση της κατοίκησης στο χώρο της κλασικής πόλης τουλάχιστον μέχρι τον 5ο αιώνα μ.Χ.

Τα κατάλοιπα της μακράς ιστορικής πορείας της αρχαίας Ερέτριας είναι πολλά και θέτουν τη σφραγίδα τους και στη σύγχρονη πόλη.