Αμάρυνθος - Ανω Βάθεια - Γυμνό - Καλλιθέα - Σέττα

Ιστορία

Η ονοματολογία της Αμαρύνθου είναι προελληνική. Επώνυμος της πόλης θεωρείται ο Αμάρυνθος, κυνηγός και σύντροφος της Αρτέμιδας. Σύμφωνα με ορισμένες πηγές ήταν και βασιλιάς της Εύβοιας και πατέρας του Νάρκισσου. Αλλοι πάλι συσχετίζουν το όνομα της Αμαρύνθου με το αρχαίο ρήμα «αμαρύσσω», που σημαίνει λάμπω.

Παλιχώρια

Μαρτυρίες ανθρώπινης παρουσίας στην περιοχή της Αμαρύνθου έχουμε ήδη από την προϊστορική εποχή. Νεολιθικοί οικισμοί έχουν επισημανθεί στα Παλιχώρια και στο Γυμνό. Σύμφωνα με εκτιμήσεις αρχαιολόγων ο ορεινός όγκος του Ολύμπου προσείλκυσε τους προϊστορικούς ανθρώπους της περιοχής.

Κατά τους ιστορικούς χρόνους η Αμάρυνθος ήταν δήμος που ανήκε στην πόλη-κράτος της Ερέτριας. Έτσι παρακολούθησε από κοντά την ιστορική πορεία της γειτονικής πόλης.

Η Αμάρυνθος κατά την αρχαιότητα ήταν γνωστή κυρίως για το περίφημο ιερό της Αμαρυνθίας ή Αμαρυσίας Αρτέμιδας, που βρισκόταν κοντά στην πόλη και είχε όχι μόνο πανευβοϊκή, αλλά και πανελλαδική ακτινοβολία. Οι Αμαρύνθιοι και οι Ερετριείς θεωρούσαν την Αρτέμιδα προστάτιδα θεά τους και είχαν αφιερώσει στη θεά του κυνηγίου τα γειτονικά βουνά Όλυμπο και Κοτύλαιο.

Προς τιμή μάλιστα της μεγάλης θεάς τελούνταν κάθε χρόνο με επισημότητα στην Αμάρυνθο τα Αμαρύνθια ή Αμαρύσια. Κατά τη διάρκεια της γιορτής σχηματιζόταν λαμπρή πομπή, που ξεκινούσε από την Ερέτρια, για να φτάσει στο ιερό της θεάς στην Αμάρυνθο. Σύμφωνα με μαρτυρία του Στράβωνα στην πομπή έπαιρναν μέρος 3.000 οπλίτες, 600 ιππείς και 60 άρματα. Στη διάρκεια των Αμαρυνθίων τελούταν και αγώνες μουσικοί, αθλητικοί και δραματικοί. Τα Αμαρύνθια μεταφέρθηκαν λιγότερα και στην Αττική στο δήμο Αθμονος, το σημερινό Αμαρούσιο ή Μαρούσι.

Στο ιερό της Αμαρυνθίας Αρτέμιδας φυλάσσονταν και οι λίθινες στήλες που περιείχαν τις συνθήκες των Ερετριέων. Έτσι και η συμφωνία που έγινε ανάμεσα στη Χαλκίδα και την Ερέτρια στη διάρκεια του Ληλάντιου πολέμου κατατέθήκε για φύλαξη στο ναό. Η θεά Αρτεμη, που ήταν σεβαστή και από τους δύο αντιπάλους, ανέλαβε το ρόλο της εγγυήτριας δύναμης στη συμφωνία των δύο πολέμων να χρησιμοποιήσουν μόνο «αγχέμαχα» όπλα για τη διεξαγωγή του αγώνα, και να μη χρησιμοποιήσουν καθόλου «τηλεβόλα».

Μεταξύ των ερευνητών δεν υπάρχει ομοφωνία σχετικά με τον ακριβή προσδιορισμό της θέσης της αρχαίας Αμαρύνθου. Η πλειονότητα πάντως των ερευνητών δέχεται ότι η αρχαία Αμάρυνθος θα πρέπει να τοποθετηθεί στο λόφο Παλιχώρα ή Παλαιοχώρα όπου τα αρχαιολογικά ευρήματα αποδεικνύουν συνεχή κατοίκηση από την ύστερη νεολιθική περίοδο.

Η πεδιάδα της Αμαρύνθου προκάλεσε το ενδιαφέρον και των Μακεδόνων. Απόδειξη της παρουσίας ή έστω δείγμα της επιρροής που άσκησαν, αποτελούν οι Μακεδονικοί τάφοι στη θέση Βλυχός και στη θέση Κουκάκι. Αλλά και οι Φράγκοι κατακτητές άφησαν πίσω τους σαφές δείγμα της παρουσίας τους. Ο μεσαιωνικός πύργος που βρίσκεται στο Γυμνό αποδεικνύει την ιδιαίτερη σημασία που απέδωσαν οι Λατίνοι στην ευρύτερη περιοχή.

Στα Παλιχώρια, όπως έδειξαν οι ανασκαφές, υπήρχε οικισμός και κατά τους Βυζαντινούς χρόνους. Η έξαρση όμως της πειρατείας στην περίοδο της Τουρκοκρατίας ανάγκασε τους κατοίκους του παράλιου αυτού οικισμού να τον εγκαταλείψουν και να αναζητήσουν ασφάλεια στην ενδοχώρα. Σύμφωνα με έναν τοπικό θρύλο που μιλάει για επιδρομή των πειρατών στα Παλιχώρια, όσοι Αμαρύνθιοι διέφυγαν τη σφαγή, ίδρυσαν την Ανω Βάθεια, που βρίσκεται σε θέση μη ορατή από τη Θάλασσα.

Η περιοχή όμως της Αμαρύνθου είναι διάσπαρτη και από βυζαντινές εκκλησίες. Είναι αξιοσημείωτο ότι στην κατοχή πολλών από τους βυζαντινούς ναούς έχουν χρησιμοποιηθεί αρχαία μάρμαρα, πολλά από τα οποία είναι ενεπίγραφα.

Οι πρώτοι οικιστές της σημερινής Αμαρύνθου ξεκίνησαν από την Ανω Βάθεια γύρω στα τέλη του περασμένου αιώνα και δημιούργησαν χάνια (πανδοχεία) για τους ταξιδιώτες στην παραλία. Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή δημιουργήθηκε στην Αμάρυνθο ένας προσφυγικός συνοικισμός, που μπόλιασε την καινούρια πόλη με το νέο αίμα της Ανατολής. Στη διάρκεια του αιώνα μας η Αμάρυνθος έγινε χώρος υποδοχής ενός μεγάλου μεταναστευτικού ρεύματος από όλη την ηπειρωτική ενδοχώρα της.