Ο Μέγας Πλάτανος και τα Μυστήριά του

Στην μέση μιας από τις γραφικότερες διαδρομές της Ελλάδας, τον δρόμο ακολουθώντας τον ποταμό Κηρέα, συνδέει το Προκόπι με το Μαντούδι, στο σημείο ακριβώς που είναι χτισμένο το ξωκλήσι τής Κοίμησης της Θεοτόκου, υπάρχει μια ταμπέλα που κατευθύνει δεξιά, στο μόνο σημείο του δρόμου που περνάει πάνω από το ποτάμι.

Η ταμπέλα γράφει «Μέγας Πλάτανος», και αν κανείς την ακολουθήσει, ύστερα από καμιά διακοσαριά μέτρα θα βρεθεί μμπροστά στο αρχαιότερο πλατάνι των Βαλκανίων, ίσως και ολόκληρης της Ευρώπης, η ηλικία του οποίου λέγεται πως υπερβαίνει τα ... 2.300 χρόνια!...

Σύμφωνα με τα στοιχεία που καταγράφει ο Δημ. Σέττας (Ο Γερο-Πλάτανος της Εύβοιας», εκδ. ΔΙΠΤΥΧΟ), το 1972, ο κορμός του είχε περίμετρο 18 μμέτρα, διάμετρο 6 μέτρα, το ύψος του δέντρου έφτανε τα 30 μέτρα, ενώ η έκταση της σκιάς του έφτανε τα 2,5 στρέμματα!

Σήμερα, δυστυχώς οι διαστάσεις του, αν και παραμένουν κολοσσιαίες, έχουν υποστεί κάποιες απώλειες, εξαιτίας κυρίως της ανθρώπινης κακομεταχείρισης και μάλλον ως εκ θαύματος το δέντρο παραμένει ζωντανό. Αριστερά και δεξιά, εδώ και μερικά χρόνια, υψώνονται θλιβεροί χωμάτινοι λόφοι, δημιουργημένοι από τα μπάζα των ανενεργών πλέον λατομείων λευκόλιθου, που αν και κάποιοι, την ύστατη στιγμή πρόλαβαν απ' το να καλύψουν για πάντα αυτό το φυσικό μνημείο της αρχαιότητας, εντούτοις έχουν εμφανώς δυσκολέψει την ανάσα του, καθώς το έχουν ουσιαστικά αποκόψει από το υπόλοιπο δάσος και τα νερά που μέχρι πρόσφατα ξεδιψούσαν τις ρίζες του.

Η θέση, όπου κάποτε λένε πως ήταν ο πιο γόνιμος κάμπος της περιοχής, λέγεται Παρασκευόρεμα, αλλά ... το ρέμα πλέον δεν φαίνεται πουθενά κι έτσι το δέντρο συντηρείται από τις βροχές κι ό,τι καταφέρνουν να συγκεντρώσουν οι ρίζες του, που προεκτείνονται προς την μεριά του ποταμού... Αυτή ήταν η δεύτερη φορά που ο Πλάτανος γλίτωνε κυριολεκτικά από τα δόντια ενός ανθρωπόμορφου Χάρου, αφού το 1928, κατά τον καταμερισμό της δημόσιας γης, που ακολούθησε την άφιξη των προσφύγων από το Προκόπι της Καππαδοκίας, ο χωρικός που είχε λάχει τον αγρό μέσα στον οποίο στεκόταν το δέντρο, απειλούσε να το κόψει, με την δικαιολογία πως η σκιά του εμπόδιζε να ευδοκιμήσουν οι καλλιέργειες της γης... Τότε το δέντρο είχε σωθεί με την παρέμβαση της Ειρήνης Νόελ Μπαίκερ, (της Βρετανικής οικογένειας Νόελ-Μπαίκερ που από την εποχή της απελευθέρωσης του νησιού από τους Τούρκους, κατέχει ένα μεγάλο μμέρος της έκτασης στην περιοχή), που αντάλλαξε τον αγρό με ένα δικό της κτημα 8 στρεμμάτων, καταφέρνοντας έτσι να σώσει το αρχαίο Πλατάνι ... (πηγη, «ο Κηρέας της Εύβοιας», Αλέξανδρου Καλέμη, εκδόσεις Κίνητρο, 2001)

Και δυστυχώς, σημερα ο κίνδυνος ελλοχεύει ακόμα, στην κάθε φορά που κάποιοι ασυνείδητοι επιχειρούν να βάλουν φωτιά σε κάποιο σημείο της περιοχής, που δυστυχώς φαίνεται πως έχει μπει για τα καλά στο στόχαστρό τους, αφού διαδοχικές απόπειρες έχουν γίνει και τα τρία τελευταία καλοκαίρια, με αποκορύφωμα την μμεγάλη πυρκαγιά που τον Σεπτέμβρη του 2004 έφτασε μέχρι λίγες εκατοντάδες μέτρα απ' το σημείο.

Είναι μεγάλη ντροπή τέτοιοι μακρόβιοι ζωντανοί οργανισμοί που έχουν γίνει μμάρτυρες ολόκληρης της Ελληνικής ιστορίας από την εποχη σχεδόν του Μεγαλέξανδρου και κυρίως, κατάφεραν να επιζήσουν απ' όλες τις φουρτούνες της, να σιγοσβηνουν μμέσα στις τελευταίας δεκαετίες, εξαιτίας της ανθρώπινης αδιαφορίας...

Ακόμα και η ίδια η παράδοση προσπάθησε να διαφυλάξει το αγέρωχο δέντρο, αφού κάποτε πιστευόταν πως εκείνος που θα τολμούσε να τον κόψει, μμέσα σε λιγότερο από ένα χρόνο, θα πέθαινε ο ίδιος και θα ξεκληριζόταν η οικογένειά του. Η σχέση όμως ήταν πάντα αμφίδρομη, καθώς και ο Πλάτανος είναι φορέας πολλών παραδόσεων, που τον σχετίζουν με νεράιδες και ξωτικά, αφού γενικά πιστευόταν πως τα «χιλιόχρονα» δέντρα, στοίχειωναν. Στην Ιρλανδία και την Ισλανδία, χώρες που οι αρχαίες (εκεί, Κέλτικες) παραδόσεις επιζούν ακόμα, μια φημη πως ένα δέντρο, ακόμα κι αν δεν είναι τόσο αρχαίο, σχετίζεται με τα ξωτικά, είναι αρκετή για να το προστατέψει και δεν είναι λίγες οι φορές που σημαντικά έργα έχουν τροποποιηθεί και δρόμοι που διανοίγονται έχουν παρεκκλίνει από την αρχικά προσχεδιασμένη πορεία τους, προκειμένου να διασωθεί ένα τέτοιο δέντρο.

Ο Γέρο-Πλάτανος δεν έχει σε τίποτα να ζηλέψει τα αντίστοιχα δέντρα της Βόρειας Ευρώπης, καθώς είναι συνδεδεμένος με πάμπολλες τέτοιες ιστορίες. Η επικρατέστερη σχετική προφορική παράδοση λέει πως αν κάποιος κοιμηθεί μμέσα στην κουφάλα του, η οποία άλλωστε έχει εμβαδόν δωματίου, θα αρρωστησει, η γενικά θα πάθει κάτι άσχημο, καθώς θα βγουν τα ξωτικά να τον μαγέψουν!

Ο Δημ. Σέττας έχει καταγράψει πολλές παραλλαγές και εκδοχές θρύλων που συνοδεύουν τον Πλάτανο, μεταφέροντας ποικίλες λαϊκές αντιλήψεις, που ίσως να αντιστοιχούν και σε διαφορετικές εποχές. Έτσι λοιπόν, λέγεται πως αν κάποιος βρεθεί τα μεσάνυχτα κάτω απ' το δέντρο, ακούει φωνές, όργανα, βιολιά και κλαρίνα και βλέπει νεράιδες και δαιμόνια να διαβαίνουν χορεύοντας, στις όχθες του ποταμού. Σήμερα ορισμένοι αποδίδουν τον θρύλο στο γεγονός πως πριν από κάποια χρόνια, ένας βοσκός, που λένε πως δεν έστεκε και πολύ καλά στα λογικά του, συνήθιζε να περνάει την νύχτα στο δάσος, παίζοντας βιολί.

Όμως, η παράδοση αυτή που περιγράφει την πορεία των νεραϊδο-ξωτικών μμέσα στην νύχτα, με την συνοδεία οργάνων (που σε κάποιες περιοχές αποκαλείται και «διάβα») συναντάται σ' όλη την Ελλάδα και φαίνεται να συνδέεται, η να απορρέει από τα αρχαία Βακχικά μμυστήρια και τους ξέφρενους «χορούς» της στοιχειωτικής ακολουθίας του Διονύσου (μαινάδες, σάτυροι, κλπ), η και άλλων χθονίων θεοτήτων, εορτές που μάλιστα συνέχισαν να εορτάζονται σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, μέχρι και τον Ύστερο Μεσαίωνα. Ίσως λοιπόν, ο βιολιστής να ήταν απλά «νεραϊδοπαρμένος», ένας από κείνους που χάνουν τα λογικά τους, όταν βρεθούν στην πορεία των στοιχειών. Στην περίπτωση του Μεγάλου Πλατάνου πάντως, οι «μμουσικές» μάλλον προσπαθούν να περιγράψουν τον παράξενο ηχο που πολλοί έχουν παρατηρήσει τις νύχτες στο σημείο. Σύμφωνα με μια άλλη παράδοση, λέγεται, πως τα μμεσάνυχτα ακριβώς, κάτω απ' τον πλάτανο βγαίνουν δύο μμεγάλα κριάρια και για αρκετή ώρα παλεύουν μμεταξύ τους και, καθώς κουτουλούν, ακούγεται ένας υπόκωφος θόρυβος.

Η παράδοση με τα δύο φασματικά κριάρια καταγράφεται και αλλού την Εύβοια, σε κάποιο γεφύρι στους Ωραιούς (Τάσος Παπαναστασίου, Μύθοι, Θρύλοι. Παραδόσεις), και μμάλιστα με την ίδια έμφαση στον κρότο που ακούγεται από την σύγκρουση των κεράτων τους. Το συνδετικό στοιχείο φαίνεται πως είναι το τρεχούμενο νερό - το οποίο όπως είχα γράψει σε κάποιο παλαιότερο τεύχος («Μαύρες Πύλες στην Ελλάδα», Απρίλης 2005) φαίνεται να σχετίζεται με «αλλοκοσμικές» εκδηλώσεις. Αλλά υπάρχουν και πολλές άλλες παρόμοιες ιστορίες για τον Πλάτανο.

Ο Δημ. Σέττας, μμεταφέρει και προσωπικές μμαρτυρίες χωρικών, όπως του γέρο-Βασίλη Ματσούκα, που ένα βράδυ πήγε να ποτίσει το γειτονικό με το δέντρο, μποστάνι του, κι ενώ η νύχτα ήταν απάνεμη, κατά τα μμεσάνυχτα άρχισαν ξαφνικά τα κλαδιά του πλατάνου να σείονται και να δημιουργούν ένα παράξενο δυνατό βουητό, που τον έκανε να απομακρυνθεί με βήμα ταχύ εκείνη του Γεωργίου Μπουζίκα, που κάποια Αυγουστιάτικη νύχτα είχε ηθελημένα αποπειραθεί να διερευνήσει τους σχετικούς θρύλους. Αν και τσοπάνης στο επάγγελμα, φαίνεται πως είχε κάνει έναν άριστο, επιστημονικό σχεδιασμό του όλου πειράματος, αφού είχε φροντίσει να πάρει μμαζί και δεύτερο άτομο, στον οποίον μάλιστα δεν είχε πει τίποτα για το σκοπό του, ώστε να μμην τον προκαταβάλει.

Ξάπλωσαν σ' ένα μικρό ύψωμα κοντά στον πλάτανο, κι ο φίλος του αποκοιμήθηκε. Κατά τα μμεσάνυχτα, άκουσε ένα δυνατό μουγκρητό που ερχόταν απ' την μεριά του πλατάνου. Φυσικά δεν έμοιαζε με ήχο κάποιου ζώου, αφού αυτό θα ήταν κάτι που θα αναγνώριζε αμέσως ένας βοσκός. Παρέμεινε σιωπηλός, για να δει αν τ' ακούει κι ο φίλος του, ο οποίος ξύπνησε έντρομος και τον ρώτησε αν ακούει το ίδιο. Και, μια και υπήρχε πλήρης συμφωνία, σηκώθηκαν πάνω και 'φυγαν από κει βιαστικά, έχοντας έτσι επιβεβαιώσει πως, είτε επρόκειτο για ξωτικά, είτε για δαιμόνια, κάτι αλλόκοτο βγαίνει πράγματι στον Πλάτανο τα μεσάνυχτα.

Σε μια πρόσφατη επίσκεψη μου, στις αρχές του καλοκαιριού στην περιοχή, επιχείρησα ν' ακολουθήσω κι εγώ το παράδειγμα του κυρ-Γιώργου, παίρνοντας μαζί έναν φίλο, τον Πέτρο. Ήταν νύχτα με πανσέληνο, που φώτιζε αρκετά το ξέφωτο γύρω απ' το γιγάντιο δέντρο. Η προσέγγιση μας όμως, ήταν αρκετά δυσκολότερη από τις προηγούμενες φορές, καθώς ο δρόμος από ένα σημείο και μετά και μέχρι είκοσι περίπου μέτρα απ' τον πλάτανο, είχε σκαφτεί με εκσκαφικό μηχάνημα ένα μέτρο βαθιά, σχηματίζοντας έτσι μια τάφρο που είχε γεμίσει απ' τα νερά της απογευματινής βροχής. Ίσως αυτό να αποδεικνυόταν χρησιμο για τις ρίζες του πλατανιού, που ωστόσο θα μπορούσαν να έχουν υποστεί νέα ζημιά από την εκσκαφή.

Αναγκαστήκαμε ν' αφήσουμε το αυτοκίνητο εκεί που πλέον διακόπτονταν ο δρόμος και συνεχίσαμε με τα πόδια, περνώντας απ' την βάση ενός εκ των άχαρων πλευρικών λοφίσκων... Έστω κι έτσι, τελικά καταφέραμε να φτάσουμε σωοι κάτω απ' την σκοτεινή σιλουέτα του δέντρου. Η ατμόσφαιρα ήταν υποβλητική και σίγουρα προδιέθετε για κάτι περίεργο, αν και το φως του φεγγαριού. μας επέτρεπε μια σχετική εποπτεία σε μεγάλη διάμετρο στον γύρω χώρο, γράφοντας ταυτόχρονα
Τις σκιές από τις νυχτερίδες που πετούσαν ανάμεσα στα ογκώδη κλαδιά λίγα μέτρα από πάνω μας...

Δεν είχαμε κανονίσει να διανυκτερεύσουμε απλά θέλαμε να πάρουμε μια μικρή γεύση από την νυχτερινή ατμόσφαιρα του σημείου και, στην μισή ώρα που μείναμε εκεί πέρα από τους όμορφους ήχους των πουλιών της νύχτας, δεν ακούσαμε κάτι παράξενο, με εξαίρεση έναν δυνατό θόρυβο που κάποια στιγμή έσπασε την νυχτερινή σιωπή και φάνηκε να έρχεται από κάτι που κινούταν έντονα ανάμεσα στα κλαδιά ενός άλλου κοντινού δέντρου. Το πιθανότερο είναι να προερχόταν από κάποιο ζώο - ίσως κάποια αλεπού, απ' τις πολλές που συνιθίζουν να αναζητούν τροφή την νύχτα, στην περιοχη. Στις λίγες φωτογραφίες που κατάφερα να τραβήξω, εξαιτίας κάποιου προβλήματος που περιέργως προέκυψε με όλες τις μπαταρίες που είχα μαζί για την μηχανή, εμφανίζεται ένα πλήθος από τα συνηθισμένα orbs - κάτι λογικό και παράλογο μαζί, αφού υποτίθεται πως οφείλονται στην υγρασία και την σκόνη, κι ωστόσο σκόνη δεν δικαιολογούνταν, από την στιγμή που το χώμα ήταν ακόμα λασπωμένο από την βροχή. Μια φωτογραφία όμως είναι αρκετά παράξενη, αφού όλος ο χώρος μοιάζει να περιβάλλεται από περίεργες λωρίδες καπνού, η «φωτός» που γεμίζουν όλο το κάδρο, δημιουργώντας παράξενες φιγούρες και σχήματα...

Σε πιο πρόσφατη επίσκεψη στο μέρος, τον περασμένο Αύγουστο, είδα την πορεία των έργων, που παρ' όλο που φαίνεται να γίνονται με σκοπό την ανάδειξη και την αποκατάσταση του δέντρου, αποκάλυπταν μια εικόνα θλιβερή... Το σκάμμα είχε πλέον επεκταθεί, καλύπτοντας συνολικά μια διάμετρο 100 περίπου μέτρων γύρω από τον Πλάτανο, σε βάθος που έφτανε το ενάμιση μέτρο... Τόσο βαθύ ήταν το πάχος από τα μπάζα που για δεκαετίες είχαν μείνει καθηλωμένα πάνω στις ρίζες του!
Ελπίζω το τελικό αποτέλεσμα να δώσει σ' αυτό το σπάνιο και πολύτιμο ζωντανό μνημείο την εικόνα που του αξίζει. Και να διασφαλίσει πως το δέντρο θα παραμείνει ζωντανό για να διηγηθεί και σε πολλές από τις επόμενες γενιές τις παραμυθένιες ιστορίες του. Που σίγουρα θα έχουν τόσο πολύ ανάγκη ν' ακουστούν...

Από το περιοδικό «Μυστήριο»