Η γιορτή του Αη Γιάννη του Βαπτιστή

Την ημέρα αυτή (24 Ιούνη) σε πολλά μέρη του τόπου μας και ιδιαίτερα σε πολλά μέρη της ελληνικής υπαίθρου γίνονται κατά παράδοση ορισμένες εκδηλώσεις που έχουν σχέση με παλιότερα έθιμα του λαού μας.

Οι ιδιόμορφες αυτές εκδηλώσεις που προέρχονται απ' τα παλιά (με ορισμένες βέβαια παραλλαγές) δίνουν στην γιορτή αυτή μια ποικιλόμορφη ονοματολογία. Έτσι την ορθόδοξη αυτή θρησκευτική γιορτή που αφορά το γενέθλιο του Αη Γιάννη του Προδρόμου ο λαός μας την ονομάζει γιορτή τ' Αη Γιάννη του Ριγανά ή του Αη Γιάννη του Κλήδωνα ή τ' Ριζικάρη ή τ' Φανιστή.

Ημερολογιακά η γιορτή αυτή βρίσκεται προς το τέλος του Θεριστή και έχει σχέση με το θερινό ηλιοστάσιο. Η γιορτή αυτή μπορούμε να πούμε ότι είναι γιορτή των ξωμάχων. Γιορτή του βουνού και του κάμπου. Είναι γεγονός ότι η ελληνική παράδοση θέλει τον Αγιο ηλικιωμένο, τραχύ, αγαθό, ν' ανεβαίνει στα βουνά και να ευλογεί τ' αγριόχορτα και τα βοτάνια της πλαγιάς και του βουνού, ενώ με την ευλογία του αποκτούν ευωδία και θεραπευτική δύναμη, γίνονται αρτύματα μαλαχτικά και γιατρεύουν πληγές. Μα σαν το πιο αγαπημένο και ευδιαστό φυτό αυτήν την μέρα ο Αγιος ξεχώριζε την ρίγανη. Έτσι την ημέρα αυτή την είπανε τ' "Αη Γιάννη του ριγανά". Την γιορτή τ' Αη Γιάννη την λένε και του Αη Γιαννιού του Κλήδονα ή του Ριζικάρη. Είναι δε η γιορτή αυτή γεμάτη ευτράπελες δοξασίες και τερπνά έθιμα. Το πιο παλιό όμως αλλά και πολύ λατρευτικό στον νεοελληνικό λαό έθιμο είναι του Κλήδωνα που ακόμη τελείται πιστά σε πολλά μέρη της ελληνικής υπαίθρου. Το έθιμο ποικίλει κατά τόπους. Διασώζεται στα περισσότερα μέρη έτσι περίπου πρώτα - πρώτα γίνεται η μεταφορά του αμίλητου νερού (του λεγόμενου παλιότερα - νερό άκριτον).

Για την μεταφορά του νερού καθορίζεται μια κοπέλα από τους φίλους όλης της παρέας. Προσπαθούσε δε η κοπέλα αυτή ν' αποφύγει κάθε διερχόμενο. Αμίλητη πάντα και σοβαρή, μετέφερε το νερό σε κάποιο σπίτι που είχαν προσυμφωνήσει και το έβαζε σε μια κανάτα που είχε στενό στόμιο, για να μην φαίνονται τα ριζικάρια. Αμέσως μετά στο νερό έριχναν τα ριζικάρια λέγοντας όλες μαζί οι κοπέλες του ομίλου της παρέας συνήθως το πιο κάτω δίστιχο: κλειδώνουμε του κλήδωνα με τ' Αη Γιαννιού την χάρη - κι όποια έχει καλό ριζικό να δώσει να το πάρει.

Το ίδιο βράδυ την παραμονή δηλαδή, του Αη Γιαννιού, επικρατούσε και επικρατεί ακόμη σε πολλές πόλεις και χωριά, η λεγόμενη παλιότερα "Αφή των Πυρών του Κλήδωνα". Τις φωτιές αυτές σε χωριά της Βόρειας Εύβοιας τις άναβαν σε ανοικτό χώρο με ξηρά κλήματα απ' τα αμπέλια ή ξηρά κλωνάρια από δέντρα. Μόλις δε λαμπάδιαζαν οι φωτιές πετούσαν πάνω τους "Μάηδες", δηλαδή τα ξερά πια στεφάνια και τις ανθοδέσμες της Πρωτομαγιάς. Όλοι δε γύρω απ' την φωτιά έκαναν μια προσπάθεια να υπερπηδήσουν τις ζωηρές φλόγες. Η υπερπήδηση της φωτιάς κατά το έθιμο είχε μαγική σημασία. Πίστευαν ότι όταν πηδήσουν πάνω από τις φλόγες, θα είχαν υγεία και ευτυχία. Καθορισμένο ήταν να πηδήσουν μόνο τρεις φορές. Ίσως δε η τριπλή αυτή υπερπήδηση να ανάγεται στην ιερότητα και την μαγική δύναμη που έδιναν οι αρχαίοι στον αριθμό αυτό. Αφού έσβηναν οι φωτιές, η στάχτη μοιραζόταν στις κοπέλες. Στα μέρη μας παλιότερα ανήμερα του Αη Γιαννιού, τις απογευματινές ώρες και πάντα σε σταυροδρόμι, σύμφωνα με το έθιμο, γινόταν η μεγάλη σύναξη από ανύπαντρες γυναίκες, παντρεμένες και γυναικόπαιδα. Μαζεύονταν γύρω από την μεγάλη κανάτα και σε καθορισμένη ώρα άρχιζε η τελετή. Πρωτοστατούσε δε πάντα μια γυναίκα που ήξερε πολλά δίστιχα. Πολλές φορές απάγγελναν δίστιχα άλλες γυναίκες που ήξεραν και εκείνες πολλά. Η γυναίκα που πρωτοστατούσε απάγγελνε το δίστιχο αφού συγχρόνως έβγαζε από το νερό το ριζικάρι και το σήκωνε ψηλά για να γίνει ακριβής επιβεβαίωση σε πια ανήκε. Τότε άρχιζαν τα σχόλια, οι έπαινοι, τα γέλια, τα πειράγματα, γιατί πολλά από τα στιχάκια είχαν περιπαικτικό περιεχόμενο, ήταν σατυρικό κι έκαναν τον κόσμο να γελάει.

Σε πολλά άλλα μέρη τα κορίτσια συνήθιζαν το καταμεσήμερο να σκεπάζουν το κεφάλι τους με ένα κόκκινο πανί και να πηγαίνουν σε ένα πηγάδι να σκύβουν κοιτάζοντας την γυαλάδα του νερού να δουν και να μαντέψουν ποιόν θα πάρουν. Αν η φαντασία τους τις βοηθούσε να δουν κάτι σαν πλεούμενο τότε θα έπαιρναν ναυτικό. Αν κάτι σαν κουτί, έμπορο σαν ραβδί, κτηνοτρόφο κ.α.
Επίσης στην Κύμη της Εύβοιας, όπως αναφέρει ο Αγιαννιώτης Λαογράφος Δημήτρης Σέττας στο βιβλίο του "Κύμη" - 3ος τόμος Εύβοια και Λαϊκός Πολιτισμός σελ 201, συνήθιζαν οι λεύτερες κοπέλες νάναι μπρος στον καθρέπτη το μεσημέρι ολόγυμνες (ολοτσούπωτες) για να δουν τον καλό τους. Διηγούνταν πως μια κοπέλα είδε το αφεντικό της και ύστερα από λίγο καιρό πέθανε η κυρά της και παντρεύτηκε το αφεντικό της. Το έθιμο αυτό της ορθοδοξίας συμπίπτει με το θερινό ηλιοστάσιο. Τοποθετήθηκε την ημέρα που γεννήθηκε ο μεγάλος προφήτης του χριστιανισμού ο Πρόδρομος, γιαυτό ονομάστηκε όπως λένε οι χριστιανοί Αη Γιάννης ο Κλήδωνας. Πολλοί ισχυρίζονται ότι οι μεγάλη δύναμη του αμίλητου νερού σχετίζεται στο ότι ο πατέρας του Προδρόμου παρέμεινε σύμφωνα με την γραφή άλαλος μέχρι να γεννηθεί ο γιός του. Πάντως ένα είναι γεγονός ότι οι περίφημες φωτιές του Αη Γιαννιού έχουν πολύ στενή σχέση με το πανάρχαιο ελληνικό έθιμο του Κλήδωνα που συναντάμε στην "Οδύσσεια", στον "Προμηθέα" του Αισχύλου, αλλά και στο δευτερονόμιο της Παλαιάς Διαθήκης.

Το πυρομανές αυτό ενδιαφέρον ισχύει και για την Ευρώπη. Σε όλη την Ευρώπη αυτήν την εποχή ανάβουν φωτιές. Τέλος μπορούμε να ισχυριστούμε με βεβαιότητα ότι το έθιμο του Κλήδωνα έχει και κάποια κοινωνική σημασία. Γιατί η όλη διαδικασία της εκδήλωσης - οι σχέσεις, οι προτάσεις, οι αποφάσεις που παίρνουν τα μέλη κάθε ομάδας βοηθούν στην στενότερη επαφή των κατοίκων του χωριού. Προκαλούν γνωριμίες, χαρούμενες γιορτές, γλέντια, συνοικέσια, αισιοδοξία και πολύ χαρά για την μελλοντική ζωή των νέων.
Του Χρήστου Παπαστάμου, Δημοδιδασκάλου