Λεξιγνωσία

Η ομπρέλλα και η ομπρέλα

Η ομπρέλλα με 2 λ έχει σχέση με την σκιά, ενώ η ομπρέλα με 1 λ με τον όμβρο=βροχή
Η ιταλική ομπρέλα(αλεξήλιο)

Ένα μεσημέρι του Φθινοπώρου- ενώ ο ουρανός ήταν συννεφιασμένος αλλά δεν έβρεχε- βλέπω μια κυρία καταμεσής στο δρόμο να κρατεί την ομπρέλα πάνω από το κεφάλι της και είπα μέσα μου: μήπως η ομπρέλα αυτή απορροφά την θερμότητα; Τι, λοιπόν συμβαίνει με την λέξη ομπρέλα;

Η ομπρέλα είναι ένα ελαφρό φορητό κατασκεύασμα από ύφασμα και λεπτό μετάλλινο σκελετό, που μπορεί να συμπτύσσεται σαν μπαστούνι και να ανοίγεται σαν μικρή ημισφαιρική σκηνή. Το ύφασμα στις ανδρικές ομπρέλες έχει χρώμα μαύρο και ανοιχτούς χρωματισμούς στις γυναικείες, η δε κατασκευή τους είναι σχεδόν η ίδια από τα πανάρχαια χρόνια, όμως η γλωσσική κατασκευή της ομβρέλας ή ομπρέλας είναι πράγματι παράξενη.

Η ομπρέλα έγινε γνωστή από την Ασία, όπου την ήξεραν από τα παλιά χρόνια για την προστασία από τον ήλιο. Βρε μπας και στις χώρες αυτές δε βρέχει ποτέ; Έπειτα, χάθηκαν τα σκουφιά και τα μαντήλια για τον ήλιο; Η λέξη ομπρέλα- σύμφωνα με όλα τα λεξικά- είναι ιταλική:OMBRELLA, υποκοριστικό του όμπρα που προέρχεται από το λατινικό UMBRA (= σκιά). Επίσης η ομπρέλα του ήλιου λέγεται και παρασόλι. Η λέξη είναι γαλλική: παρασόλι, που προέρχεται από το ιταλικό παρασόλε (=αλεξήλιο) και αυτό από το λατινικό σολ, σόλις (= ήλιος), το δε επίθημα -παρα- προέρχεται από το γαλλικό PARER (=απομακρύνω). Η ιταλική ομπρέλλα επομένως, είναι το αρχαίο "σκιάδιον", η αρχαία "θόλια" (=κωνικό καπέλο με πλατύ γύρο), εφόσον οι λέξεις όμπρα=σκιά και όμβρος=βροχή δεν συγχέονται.

Η ελληνική ομπρέλα (αλεξιβρόχιο)
Εκτός από την ομπρέλα για τον ήλιο (=αλεξήλιο) υπάρχει και η "ομπρέλα" για την βροχή (=αλεξιβρόχιο). Στην αρχαία μας γλώσσα υπάρχει το ρήμα αλέξω ή αλέκω ((ρίζα "αλεκ"), το οποίον σημαίνει: αποκρούω, απομακρύνω, προστατεύω, υπερασπίζω, βοηθώ. Με πρώτο συνθετικό του το λόγιο αλέξι- (του ποιου το ι είναι συνδετικό φωνήεν και όταν το δεύτερο συνθετικό αρχίζει από φωνήεν αποβάλλεται, διαφορετικά μένει όπως είναι), έχουμε αρκετά σύνθετα του αρχαίου και του σύγχρονου Ελληνισμού. Ο Αλέξανδρος π.χ. υπερασπίζει, βοηθάει, προστατεύει τους άνδρες, το αλεξικέραυνο απομακρύνει ή εμποδίζει τον κεραυνό, το αλεξίσφαιρο γιλέκο προστατεύει από τις σφαίρες, αλεξιφάρμακο (=αντίδοτο φαρμάκου), αλεξίπτωτο, αλεξίφωτο, αλεξήνεμο και τέλος το αλεξιβρόχιο δηλαδή η ομπρέλα απομακρύνει τη βροχή ή μας προστατεύει από αυτήν. Η λέξη όμως ομπρέλα ακολουθεί διαφορετικό σχηματισμό και ανήκει στα λεγόμενα αντικειμενικά σύνθετα όπως π.χ. ο λογογράφος (= αυτός που γράφει λόγους). Ανεμοδείκτης (δείχνει τον άνεμο), μελισσοφάγος (τρώει μέλισσες),κ.λ.π. Τι κάνει η ομπρέλα; Η ομπρέλα απομακρύνει, διώχνει τη βροχή. Αλλά η βροχή και μάλιστα η δυνατή η ραγδαία βροχή, η νεροποντή, λέγεται όμβρος.

Η λέξη "ομβρέλα" ή ομπρέλα, κατά πάσα πιθανότητα, σχηματίζεται από την ένωση των θεμάτων των λέξεων όμβρος και αλέκω (όπως το διάβα εκ του διαβαίνω), με την αποβολή του κ, την αντιμετάθεση του α και του ε με τον τόνο του και την τροπή του β σε π (όπως στη λέξη γαμβρός= γαμπρός), ως εξής: όμβρ-ος+αλέκ-ω=ομβρ+αλεκ=ομβραλέ=ομβρέλα=ομπρέλα.

Γράφει ο Βαγγέλης Παπασταμούλος, δάσκαλος σ.