9,65 FM: Ημερίδα, «Ανεργοι Ευπαθών Κοινωνικά Ομάδων»

(Απόσπασμα από την ημερίδα, ομιλία του Αντώνη Νάνου Πρόεδρου του Οικον. Επιμελιτιρίου Αν. Στερεάς και Εύβοιας)

Χαιρετίζω την πρωτοβουλία σας να οργανώσετε ημερίδα για θέματα που αφορούν τις προοπτικές απασχόλησης. Ο δημόσιος διάλογος για τα θέματα αυτά κυριαρχείται από δυσοίωνες αναλύσεις τη στιγμή που ο κοινός νους βομβαρδίζεται από θεωρίες του τύπου: η ανεργία είναι αναγκαίο κακό και οι κοινωνικές ανισότητες, η φτώχεια και ο αποκλεισμός αυξάνονται νομοτελειακά, για να πετύχουν πιθανόν μια προοπτική ανάπτυξης στο μέλλον. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο διάλογος για την απασχόληση στο νομό μας, ένα νομό προνομιούχο και συνάμα παραμελημένο και αναξιοποίητο προσλαμβάνει ξεχωριστό νόημα, γιατί καλείται να αντιμετωπίσει την ανεπάρκεια υποδομών και προγραμματισμού σε κεντρικό επίπεδο, με την απροθυμία συνεργασίας και προσαρμογής στα νέα δεδομένα, στοιχείο που θα μπορούσε να λειτουργήσει ως αντίδοτο στο διαποιημένο τραύμα της αποβιομηχάνισης.

Είναι γεγονός πως στην εποχή μας οι νέες οικονομικές θεωρίες παρουσιάζουν μια δυστοκία στο να εντοπίσουν το αίτιο και το αιτιατό ανάμεσα στην ανεργία και την οικονομική ανάπτυξη. Δεν μπορεί κανείς να παραβλέψει ότι για να ενισχυθεί η απασχόληση απαιτείται η τόνωση της επιχειρηματικής δραστηριότητας και η παροχή κινήτρων για επενδύσεις. Με πυξίδα όμως τις νεοφιλελεύθερες αρχές οδηγούμαστε σε μια νέα ηγεμονική άποψη η οποία θέλει την πλήρη απασχόληση και την οικονομική μεγέθυνση θεωρητικά και εμπειρικά ασύμβατες. Η διεθνοποίηση των οικονομιών, η ελεύθερη διακίνηση του κεφαλαίου και η ενίσχυση της διαπραγματευτικής δύναμης των επιχειρήσεων μειώνει τα περιθώρια στις κυβερνήσεις να ασκούν οικονομική πολιτική και επιτάσσει ως προτεραιότητα για κάθε οικονομία την προώθηση της ανταγωνιστικότητας. Έτσι οι εργαζόμενοι καλούνται να επιλέξουν ανάμεσα στην ανεργία ή την κοινωνική ανισότητα. Ωστόσο, η περιρρέουσα ατμόσφαιρα δεν έπαψε να βομβαρδίζεται από τον επαναπροσδιορισμό του αιτήματος της πλήρους απασχόλησης με τρόπο που να συμπεριλαμβάνει ευρύτερες κοινωνικές κατηγορίες και να προσαρμόζεται στα νέα δεδομένα.

Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μία από τις μεγάλες αντιφάσεις της σύγχρονης οικονομίας. Η κοινωνία της πληροφορίας διευρύνει το φάσμα επιλογής του τόπου, του χρόνου και της οργάνωσης της εργασίας και επιτρέπει την εισαγωγή της ευελιξίας στην οργάνωση της εργασίας, στοιχείο που διευκολύνει το συνδυασμό εργασίας και άλλων υποχρεώσεων και εντάσσει στο εργατικό δυναμικό ομάδες που μέχρι πρότινος ήταν ουσιαστικά αποκλεισμένες, όπως τα νεαρά άτομα και οι γυναίκες. Η ευελιξία αποτελεί όμως μια έννοια αντιφατική και πολυσήμαντη. Σε ό,τι αφορά στη σχέση ανάμεσα στους εργοδότες και τους εργαζόμενους, η ευελιξία των μεν συνεπάγεται αβεβαιότητα για τους δε. Προκειμένου να προσλάβει θετικό νόημα η ευελιξία και να πάψει να αποτελεί χίμαιρα για τους εργοδότες και έξωθεν επιβαλλόμενο καταναγκασμό για τους εργαζόμενους, θα πρέπει οι εργαζόμενοι να έχουν τη δυνατότητα ελεύθερης επιλογής. Παράλληλα θα πρέπει οι εργαζόμενοι να έχουν επαρκή πληροφόρηση για τις ανά πάσα στιγμή ζητούμενες ειδικότητες και συστηματική στήριξη από το κοινωνικό κράτος σε κάθε φάση του εργασιακού κύκλου ζωής τους. Το αίτημα αυτό φαντάζει επιτακτικό καθώς διαφαίνεται ο κίνδυνος πόλωσης μέσα στην κοινωνία λόγω του διαχωρισμού των εργαζομένων σε ειδικευμένους και ανειδίκευτους, σε συμμετέχοντες και μη στην κοινωνία της πληροφορίας και σε εντός και εκτός της αγοράς εργασίας. Ατομα που δεν απασχολούνται και δε διαθέτουν ούτε τα μέσα ούτε την πρόσβαση στην πληροφόρηση και στις τεχνικές δεξιότητες διατρέχουν τον κίνδυνο να αποκλειστούν από τη διεκδίκηση μιας θέσης στη νέα πραγματικότητα.

Ο μόνος τρόπος με τον οποίο η κοινωνία της πληροφορίας μπορεί να αποφύγει τις κοινωνικές παγίδες της φτώχειας και της περιθωριοποίησης είναι να μετατραπεί σε κοινωνία συνεχούς εκμάθησης, να προχωρήσει στην υιοθέτηση μέτρων για την ανακούφιση των πλέον ευάλωτων κοινωνικών ομάδων που δεν είναι σε θέση να ενταχθούν ομαλά στην κοινωνία της συνεχούς εκμάθησης. Αν δεν υπάρξει δραστήρια και ενεργητική παρέμβαση για να διασφαλιστούν ίσες ευκαιρίες, τα διαθέσιμα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης θα οδηγήσουν σε αναπαραγωγή και ίσως σε όξυνση του κοινωνικού κατακερματισμού και των άνισων ευκαιριών.

Στην περιοχή μας το φαινόμενο είναι ιδιαίτερα αισθητό. Παρά το γεγονός ότι ο νομός μας είναι από πολλές απόψεις προνομιούχος, παρατηρείται μια διαρκής τάση για αποβιομηχάνιση χωρίς αντιστάθμισμα σε άλλους τομείς οικονομικής δραστηριότητας, όπως ο τουρισμός και εν γένει η παροχή υπηρεσιών. Η ανεργία στο νομό μας δεν είναι αποτέλεσμα διαρθρωτικών αλλαγών, δεν οφείλεται στην αλλαγή ρότας από τη μεταποίηση στις υπηρεσίες και τη νέα τεχνολογία. Η Εύβοια μαστίζεται από την ανεπάρκεια σχεδιασμού ενός μακρόπνοου αναπτυξιακού προγράμματος με έμφαση στις επενδύσεις μεγάλης προστιθέμενης αξίας. Δυστυχώς δεν έχουμε δραστηριοποιηθεί σε βαθμό επαρκή προβάλλοντας το συγκριτικό πλεονέκτημα του νομού μας, δεν έχουμε διαφημίσει τις ιδιαιτερότητες του τόπου μας που ταυτόχρονα αποτελούν και θέλγητρα για Έλληνες και ξένους επενδυτές. Η Εύβοια δε στερείται ειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού. Το εργατικό δυναμικό της είναι νεανικό και καταρτισμένο. Στερείται προγράμματος και σχεδιασμού. Ο νομός μας αγωνίζεται να μπει στην τροχιά της διαρθρωτικής μετάβασης από την παραδοσιακή οικονομία στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία της πληροφορίας. Το νεφελώδες τοπίο δημιουργεί αβεβαιότητα στην αγορά εργασίας. Οι λύσεις που καλούμαστε να προτείνουμε πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαιτερότητες του νομού μας και το στάδιο της μετάβασης στο οποίο η οικονομία μας βρίσκεται. Και στο σημείο αυτό εντοπίζεται η σπουδαιότητα του ρόλου που καλούνται να διαδραματίσουν τα θεσμικά όργανα. Η επιτυχία δεν οριοθετείται από μια προκαθορισμένη συνταγή.

Το ζητούμενο λοιπόν δεν είναι η ισοπεδωτική φιλελευθεροποίηση που καταστρέφει τους θεσμούς εκείνους που προάγουν το συντονισμό και τη συνεργασία, όπως η αποδυνάμωση των συνδικάτων και η συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους· δεν είναι η προσκόλληση σε θεσμικές ρυθμίσεις του παρελθόντος που αντιστοιχούν σε ολοένα και μικρότερο τμήμα της αγοράς εργασίας και αφήνουν εκτεθειμένες μεγάλες κοινωνικές ομάδες στο έλεος των πλέον αδυσώπητων δυνάμεων του ανταγωνισμού. Η μεγάλη πρόκληση είναι ο επιτυχής μετασχηματισμός των θεσμών με τρόπο που να αντιστοιχεί στις νέες πραγματικότητες. Ιδιαίτερη κρισιμότητα από αυτή την άποψη προσλαμβάνει τόσο η επέκταση της απασχόλησης όσο και ο μετασχηματισμός του κοινωνικού κράτους κατά τρόπο τέτοιο, ώστε να πάψει να εξαντλείται στον αναχρονιστικό ρόλο του και να δραστηριοποιείται με επάρκεια σε όλο το φάσμα του εργασιακού κύκλου ζωής. Αυτή η επιλογή είναι ακριβή και χρειάζεται ευρύτατο επιμερισμό του σχετικού κόστους, ενεργητική επίδειξη κοινωνικής αλληλεγγύης και γενναία μεταφορά πόρων από έχοντες εργασία, εισόδημα, ασφάλεια σε μη έχοντες. Οι πολιτικές παρέμβασης με τέτοιο προσανατολισμό, ο συνδυασμός δηλαδή στόχων κοινωνικής ισότητας με στόχους οικονομικής αποτελεσματικότητας είναι και βιώσιμες και ρεαλιστικές.

Κυρίες και κύριοι, προσπάθησα να θέσω τον προβληματισμό χωρίς να απεκδυθώ την ιδιότητά μου ως οικονομολόγου.