Προβληματισμοί από τις ανθρώπινες παρεμβάσεις - Επεμβάσεις στον ορεινό χώρο

Είναι γνωστό ότι ο άνθρωπος με τις παρεμβάσεις του στο φυσικό περιβάλλον, συντελούσε αλλά και συντελεί στην υποβάθμιση του. Στην αρχή βέβαια αυτή γινόταν με πολύ αργούς ρυθμούς, που έδινε τη δυνατότητα στη φύση να αναπληρώνει ό,τι της έπαιρνε ο άνθρωπος.

Από πολύ παλιά, υπήρχε επίσης στον άνθρωπο και η ανάγκη για προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Αυτό το έδειχνε με την προστασία ορισμένων τόπων, δένδρων, ζώων. Από την άλλη πλευρά όμως μεγάλη ήταν και όσο περνούσαν τα χρόνια γινόταν μεγαλύτερη και η επιθυμία του για απόκτηση όσο το δυνατόν περισσοτέρων αγαθών από τη φύση. Και αν παλαιότερα ικανοποιούσε ανάγκες επιβίωσης του, τώρα η μεγαλύτερη σπατάλη φυσικών πόρων γίνονταν, για την όσο το δυνατόν καλοπέραση του χωρίς να βάζει όρια - χωρίς να οριοθετεί τις ανάγκες του. Βέβαια η ανεξέλεγκτη αυτή χρήση των φυσικών πόρων δημιούργησε κοινωνικές ομάδες, οι οποίες συνειδητοποίησαν τον κίνδυνο που άρχισε να υπάρχει και άρχισαν να ενδιαφέρονται και να ανησυχούν για το περιβάλλον και την προστασία του. Έτσι ξεκίνησε ο θεσμός των "προστατευομένων περιοχών".

Η θεσμοθέτηση βέβαια προστατευομένων περιοχών, ακόμα και όταν σ' αυτές η διαχείριση τους είναι η πλέον ορθολογική, δεν σημαίνει ότι μας επιτρέπει να αδιαφορούμε για το υπόλοιπο φυσικό περιβάλλον, να το αφήνουμε στη τύχη του ή η διαχείριση του να μην εξασφαλίζει την συνέχεια του οικοσυστήματος. Να αποτελούν δηλαδή το άλλοθι, ώστε να δικαιολογούνται οι οποιεσδήποτε επεμβάσεις στις υπόλοιπες εκτάσεις. Επίσης μη δημιουργηθεί η εντύπωση ότι η λογική των προστατευομένων περιοχών είναι η απομόνωση κάποιων περιοχών - γιατί θα πρέπει να σωθούν κάποια πολύτιμα στοιχεία του περιβάλλοντος - ή ότι μόνο η απόλυτη προστασία αποτελεί στοιχείο ορθολογικής διαχείρισης, θα πρέπει να γίνει αντιληπτό, ότι είναι δυνατή η συνύπαρξη της προστασίας και της χρήσης μιας περιοχής, που έχει τεθεί σε ειδικό καθεστώς προστασίας. Γιατί το φυσικό περιβάλλον είναι και θα πρέπει πάντα να αντιμετωπίζεται σαν ένα σύνολο, ενιαία. Δεν υπάρχουν φυσικές περιοχές που θα πρέπει να προστατέψουμε και άλλες που έχουμε το δικαίωμα να τις αφήσουμε στην τύχη τους. Απλά ορισμένες περιοχές, επειδή ανταποκρίνονται σε κάποια κριτήρια τα οποία έχουμε θέσει π.χ. βιοποικιλότητα, θα πρέπει να διαχειρίζονται με ειδικό καθεστώς. Να καθοριστεί δηλ. ύστερα από συγκεκριμένες και εξειδικευμένες μελέτες ο τρόπος που θα διαχειριστούν και να αναφέρονται με σαφήνεια οι επιτρεπτές χρήσεις. Για το λόγο αυτό ο νομοθέτης καθιέρωσε διαδικασίες, που απαιτούν Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες, για περιοχές που πρόκειται να ενταχθούν σε καθεστώς ειδικής διαχείρισης. Για τα έργα που κατασκευάζονται, δημόσια ή ιδιωτικά καθιέρωσε τη σύνταξη Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, ώστε αφού επιλεχθεί από τις εναλλακτικές λύσεις που θα προταθούν, η πλέον κατάλληλη, να εξετάζονται εν συνεχεία οι επιπτώσεις που θα προκληθούν. Έτσι θα βρεθούν και οι τρόποι αντιμετώπισης, ώστε να περιορισθούν στο ελάχιστο ανεπιθύμητες καταστάσεις. Πριν την σύνταξη των μελετών αυτών, απαιτείται η διαδικασία της προέγκρισης χωροθέτησης του έργου, της επιλογής δηλ. του χώρου όπου θα γίνουν οι επεμβάσεις. Σ' αυτές τις διαδικασίες είναι απαραίτητη μέσω των ΝΕΧΩΠ, η συμμετοχή των περιφερειακών υπηρεσιών του Υπουργείου Γεωργίας, με συγκεκριμένη και τεκμηριωμένη γνώμη για την αναγκαιότητα ή μη της κατασκευής τους καθώς και των επιπτώσεων που θα προκαλέσει. Αυτό θα βοηθήσει όσους έχουν την ευθύνη προώθησης αυτών των μελετών και έγκρισης των περιβαλλοντικών όρων. Είναι λοιπόν απαραίτητη η συμμετοχή μας στις διαδικασίες των επιτροπών αυτών, όταν μάλιστα το σύνολο σχεδόν των έργων γίνονται ή επηρεάζουν εκτάσεις δασικού χαρακτήρα Όταν δε οι γνωμοδοτήσεις είναι τεκμηριωμένες βοηθούν την επιλογή των πλέον ορθών περιβαλλοντικά αποφάσεων. Με τις διαδικασίες αυτές που προβλέπει η νομοθεσία, επιδιώκει τη θέσπιση κανόνων και την καθιέρωση κριτηρίων για την ορθολογική χρήση των φυσικών πόρων και την πλέον αποτελεσματική προστασία του περιβάλλοντος.

Απαραίτητη όμως προϋπόθεση όλων αυτών είναι η ύπαρξη χωροταξικού σχεδιασμού, όχι μόνο σε επίπεδο Νομού ή Περιφέρειας, αλλά και χώρας, όταν πρόκειται για κατασκευή μεγάλων έργων όπως π.χ. τα χιονοδρομικά κέντρα. Η χωροταξική αυτή κατανομή των έργων, θα πρέπει να σέβεται την ύπαρξη και την ανάπτυξη και οποιονδήποτε άλλων δραστηριοτήτων έχουμε στην περιοχή, ώστε η υλοποίηση τους να μη δημιουργεί πρόσθετα προβλήματα, αλλά μόνο να διορθώνει υπάρχοντα.

Δεν θα πρέπει να φθάνουμε στη διαδικασία των εγκρίσεων περιβαλλοντικών όρων και εκεί να διαπιστώνουμε ότι υπάρχει πρόβλημα από την κατασκευή κάποιου έργου. Οι διαπιστώσεις για πιθανή ύπαρξη προβλημάτων, θα πρέπει να προηγούνται της υλοποίηση των έργων. Είναι αυτονόητο (και δεν χρειάζεται να επιχειρηματολογήσω) για την αναγκαιότητα π.χ. παραγωγής ενέργειας από άλλες μορφές. Για να προχωρήσουμε όμως στην υλοποίηση έργων, ώστε να υπάρξει λύση του προβλήματος, θα πρέπει να έχουμε ένα χωροταξικό σχεδιασμό. Να γνωρίζουμε δηλ. τον αριθμό των Υ/Η έργων ή των αιολικών πάρκων καθώς και τον τρόπο κατανομής τους σε μια περιοχή, ώστε η προσπάθεια μας αυτή για λύση κάποιου υπαρκτού προβλήματος να μη δημιουργήσει καινούργια.

Επίσης η σωστή τεκμηρίωση της αναγκαιότητας του έργου, αλλά και των επανορθωτικών μέτρων που προτείνονται, αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση ώστε οι αποφάσεις έγκρισης περιβαλλοντικών όρων να μην είναι εύκολα ανατρέψιμες σε προσφυγές στο Σ.τ.Ε και να μην εκθέτουν τη διοίκηση. Αποτελεί υποχρέωση της πολιτείας και επομένως της διοίκησης, η οποία εκπροσωπεί με τις αποφάσεις της την πολιτεία, η προστασία του περιβάλλοντος να είναι το βασικό κριτήριο όταν υλοποιούνται έργα, ώστε η ικανοποίηση εύλογων αναγκών της παρούσας γενιάς να μη θέτει σε κίνδυνο την ικανοποίηση αναγκών των επόμενων γενεών.

Η σκοπιμότητα κατασκευής λοιπόν των έργων, θα πρέπει να αποδεικνύεται με συγκεκριμένα επιχειρήματα και όχι με γενικόλογες διαπιστώσεις των πλεονεκτημάτων που μπορεί να έχουμε από επεμβάσεις, οι οποίες προβάλλονται με πολύ πειστικό και επικοινωνιακά αποδεκτό πολλές φορές τρόπο. Επομένως, αν θέλουμε διατήρηση της συνέχειας των οικοσυστημάτων, οποιαδήποτε επέμβαση θα πρέπει να εξετάζει όλες τις παραμέτρους. Κυρίως όταν η συγκεκριμένη περιοχή έχει επιλεχθεί, να ενταχθεί σε καθεστώς ειδικής διαχείρισης, όπως είναι πάρα πολλά έργα που προτείνονται να γίνουν και γίνονται σε τέτοιες περιοχές.

Στους σχεδιασμούς μας για διαχείριση μιας περιοχής (όπου περιλαμβάνονται και τα διάφορα έργα που προτείνονται και κατασκευάζονται), όταν δεν υπάρχει βίωση - γνώση των ιδιαιτεροτήτων της, μπορεί η αποτυχία να μην είναι και αποτέλεσμα κακών προθέσεων. Αλλά, επειδή δεν υπάρχει γνώση και αποδοχή από τις κοινωνικές ομάδες - αυτών δηλαδή που ζουν στην συγκεκριμένη περιοχή - και κατανόηση από όσους έχουν την ευθύνη εφαρμογής, δεν έχουμε τα επιθυμητά αποτελέσματα. Γιατί η συμμετοχή τους είναι απαραίτητη για τη στήριξη και συνέχιση οποιασδήποτε αναπτυξιακής προσπάθειας.

Ουσιαστική και πολύ καθοριστική είναι λοιπόν η συμμετοχή του ανθρώπου στο σχεδιασμό, οργάνωση, κατασκευή, λειτουργία αλλά και χρήση των διαφόρων έργων. Απαραίτητη προϋπόθεση όμως θεωρώ και την ευαισθητοποίηση του, ώστε να υπάρξουν όρια στην συνεχώς αυξανόμενη επιθυμία του για εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, για τον απλούστατο λόγο ότι αυτοί δεν είναι ανεξάντλητοι σε μη ορθολογική διαχείριση.

Η διαχείριση του ορεινού χώρου της Ελλάδας, απαιτεί γνώσεις κατασταλαγμένες που θα προέρχονται μέσα από την βίωση - γνώση των προβλημάτων, σε συνδυασμό με την επιστημονική γνώση. Τα αποτελέσματα των επεμβάσεων μας στο φυσικό περιβάλλον εμφανίζονται ύστερα από χρόνια και γΓ αυτό άστοχοι χειρισμοί δυνατόν να δημιουργήσουν μη ανατρέψιμες καταστάσεις. Αστοχοι χειρισμοί, θα μπορούσαν να είναι π.χ. η με μεγάλη συχνότητα δημιουργία νέων δρόμων, με τον ισχυρισμό της ανάπτυξης των ορεινών όγκων. Οπωσδήποτε ένας δρόμος βοηθά την ανάπτυξη μιας περιοχής, οι χωρίς προγραμματισμό όμως διανοίξεις δρόμων και κυρίως σε ορεινές περιοχές με έντονες κλίσεις - όπως είναι αρκετές περιοχές της Ελλάδας - έχει σοβαρές και μη ανατρέψιμες επιπτώσεις. Επίσης η υλοποίηση έργων, τα οποία απαιτούν σοβαρές επεμβάσεις, με το πρόσχημα της ανάπτυξης του ορεινού τουρισμού, ιδίακ τώρα με την πολυδιαφημιζόμενη ανάπτυξη των ορεινών όγκων. Όπου προτάσεις υπάρχουν, μελέτες έγιναν και θα γίνουν και άλλες (άλλωστε οι μελέτες αποτελούν αυτοσκοπό), ημερίδες έχουν διοργανωθεί. Ας ελπίσουμε όμως ότι δεν θα χρησιμοποιηθεί το μοντέλο που χρησιμοποιήθηκε για την τουριστική ανάπτυξη των θαλασσών μας. Γιατί με τον όρο ανάπτυξη εννοούμε την δημιουργία τέτοιων συνθηκών σε ένα τόπο, που θα τον βοηθήσουν να προβάλει τις ιδιαιτερότητες του, εξασφαλίζοντας καλλίτερη διαβίωση στους ανθρώπους που ζουν εκεί. Έτσι έχοντας εργασία και άρα καλύτερες συνθήκες διαβίωσης, οι άνθρωποι αυτοί θα παραμείνουν στον τόπο που γεννήθηκαν. Διάθεση απομάκρυνσης από τα μέρη που μεγάλωσαν, δεν υπάρχει σε πολλούς νέους, όταν στον τόπο τους εξασφαλίσουν ικανοποιητικές συνθήκες (όσον αφορά την υγεία, εργασία, μόρφωση, διασκέδαση) . Απαραίτητη όμως προϋπόθεση είναι ο σεβασμός του χώρου που θα φιλοξενήσει τη δραστηριότητα., ώστε να υπάρχει αειφορική χρήση του φυσικού πόρου.

Η χάραξη πολιτικής μας για το περιβάλλον, δεν θα πρέπει λοιπόν να αξιολογείται με προοπτική το εφήμερο κέρδος, πράγμα που δείχνει αδιαφορία για το πώς θα ζήσουν τα παιδιά μας αύριο, εν ονόματι μιας ευδαιμονίας, για την οποία δεν έχουμε καμία ψευδαίσθηση ότι θα διαρκέσει για πολύ.. Ήδη - το ζούμε και στις μέρες μας - φθάσαμε σε σημείο - πράγμα αδιανόητο για πριν κάποια χρόνια - η μη δυνατότητα κατανάλωσης τροφίμων, να μην είναι θέμα έλλειψης χρημάτων, αλλά φόβου πιθανόν συνεπειών στην υγεία μας.

Προβλήματα προκύπτουν και από την εμπλοκή πολλών φορέων στις διαδικασίες αδειοδότησης κάποιας επέμβασης. Το έλλειμμα συντονισμού που υπάρχει, επιτείνει τη σύγχυση και καθιστά επιτακτική πλέον την ανάγκη για ενιαία, αλλά και συγχρόνως πραγματοποιήσιμη πολιτική που θα πρέπει να ακολουθούμε στις επεμβάσεις που σχεδιάζουμε. Το ζητούμενο όμως είναι με ποιο τρόπο θα επιτευχθεί ο σκοπός αυτός.

Η γνώση του προβλήματος, σε συνδυασμό με την πολιτική βούληση, δίνει λύσεκ και γαράζει βραχυπρόθεσμη, μεσοπρόθεσμη η μακροπρόθεσμη πολιτική νια το περιβάλλον. Η περιθωριοποίηση και συρρίκνωση υπηρεσιών, από αρμοδιότητες που είχαν, δεν νομίζω ότι είναι ο πλέον ενδεδειγμένος τρόπος χάραξης περιβαλλοντικής πολιτικής. Δεν αφήνεις ένα φορέα να περιθωριοποιηθεί, για να δικαιολογηθούν καινούριες πολιτικές που η προβολή τους είναι μεν επικοινωνιακά πετυχημένη, αλλά επιτείνουν τη σύγχυση.

Η ενασχόληση της δασικής υπηρεσίας με θέματα που αφορούν το περιβάλλον, συνετέλεσε να αποκτήσουμε βιωματική γνώση. Τη γνώση δηλ. των ιδιαιτεροτήτων κάθε περιοχής και της άξιζε ο ρόλος της υπηρεσίας που θα μπορούσε να συντονίζει τις προσπάθειες. Έχει βέβαια τις ευθύνες της, γιατί σε εποχές που θα έπρεπε να παρέμβει σε διαδικασίες που την αφορούσαν, κλείστηκε στο εαυτό της και προσπαθούσε να τα κάνει όλα μόνη της. Αγνόησε κανόνες επικοινωνίας αλλά και προβολής του έργου της και όταν παρουσιάστηκε το πρόβλημα βρέθηκε απροετοίμαστη. Και όταν λέμε προβολή εννοούμε γνωστοποίηση των απόψεων και του έργου που έχει επιτελέσει.

Όπως ανέφερα παραπάνω, ο άνθρωπος παίζει τον πλέον καθοριστικό ρόλο για τη στήριξη και συνέχεια οποιασδήποτε αναπτυξιακής προσπάθειας. Στη διαχείριση του ορεινού χώρου, τη συμμετοχή του εξειδικευμένου επιστήμονα Δασολόγου, που ζει και εργάζεται στη πηγή των προβλημάτων, αντιμετωπίζοντας τα επί τόπου, τη θεωρώ πολύ καθοριστική. Η εργασία πλέον στην άσκηση της δασοπονίας είναι αρκετά εξειδικευμένη, όπως σύνταξη κτηματικών χαρτών, συμμετοχή σε διαδικασίες χάραξης πολιτικής για τις προστατευόμενες περιοχές - που περιλαμβάνουν ένα μεγάλο φάσμα εργασιών -, συμμετοχή σε αναπτυξιακά προγράμματα, συμμετοχή σε διαδικασίες υλοποίησης έργων υποδομής - ιδιαίτερα με το Γ' Κ.Π.Σ, όπου προβλέπεται να γίνουν κυρίως στον ορεινό χώρο -.

Και τίθεται το ερώτημα: Τι θα προκύψει αν τα προβλήματα που υπάρχουν, συνδυαστούν με τη γήρανση του προσωπικού της πράξης (όταν είναι γνωστό πια, ότι ο νεώτερος Δασολόγος έχει περάσει τα σαράντα) και τις ελλείψεις- εμφανείς πια - που παρουσιάζονται στη γνώση, ενημέρωση και διάθεση-.

Παύλος Πατσώνης
Δασολόγου της Γ.Γ. Δασών και Φυσικού Περιβάλλοντος