Η περιοχή των Πρεσπών είναι φημισμένη για το φυσικό της πλούτο καθώς επίσης και για την ξεχωριστή αρχιτεκτονική δομή των οικισμών της. Η ιδιαίτερη αρχιτεκτονική που αποτυπώθηκε στην περιοχή των Πρεσπών και παρατηρήθηκε από τα προπολεμικά χρόνια, διατηρείται ως τις μέρες μας και αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες για τη διατήρηση της παράδοσης στην περιοχή. Στην πορεία των χρόνων παρουσιάστηκαν τρεις τύποι σπιτιών με κοινό χαρακτηριστικό της αρχιτεκτονικής δομής τους το χαγιάτι ή τσαρδάκι δηλαδή ο ανοιχτός ημιυπαίθριος χώρος του ορόφου. Αλλο κοινό χαρακτηριστικό είναι τα κάγκελα στα παράθυρα των σπιτιών. Στον πρώτο όροφο τα κάγκελα χρησιμοποιούνταν καθαρά για λόγους ασφαλείας και κάλυπταν όλη την επιφάνεια του παραθύρου. Αντίθετα, στο δεύτερο όροφο όπου η προσέγγιση από τους κλέφτες ήταν δυσκολότερη τα κάγκελα κάλυπταν τα 3/4 του παραθύρου και ήταν κυρίως διακοσμητικά στοιχεία. Ξεχωριστό αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι οικισμοί: Αγιος Γερμανός και Ψαράδες και για το λόγο αυτό έχουν ανακηρυχθεί διατηρητέος και παραδοσιακός οικισμός αντίστοιχα.

Ο Αγιος Γερμανός ήταν ο πρώτος οικισμός που επισκεφθήκαμε και βρίσκεται βορειοανατολικά της Μικρής Πρέσπας. Στον οικισμό αυτό παρουσιάζονται τρεις διαφορετικοί τύποι σπιτιών: ο παλιός τύπος (18ος, 19ος αι.), ο μεταβατικός (τέλος 19ος-αρχές 20ου αι.) και ο τύπος του μεσοπολέμου οι οποίοι διαδοχικά χαρακτηρίζονται σπάνιος, διαδεδομένος και πολύ διαδεδομένος τύπος.

Ο πρώτος και σπάνιος τύπος που παρατηρείται στο χωριό Αγιος Γερμανός ονομάζεται μονόχωρο απλό ή δίδυμο. Τα σπίτια αυτού του τύπου είναι διώροφα ή ενιαία με χώρισμα. Το χώρισμα διαιρούσε το σπίτι σε δύο μέρη. Στο ένα έμενε η οικογένεια ενώ το δεύτερο ήταν κατάλληλα διαμορφωμένο για τα ζώα. Η πλινθοδομή ήταν ο τρόπος κατασκευής αυτών των σπιτιών. Στα διώροφα σπίτια το ισόγειο αποτελούσε το στάβλο για τα ζώα ενώ στον πρώτο όροφο κατοικούσε η οικογένεια. Χαρακτηριστικά είναι τα πολύ μικρά παράθυρα στους στάβλους. Ένα ιδιαίτερο στοιχείο είναι και το μεγάλο χαγιάτι το οποίο θεωρείται αναγκαίο γιατί άπλωναν τα φασόλια, τις πιπεριές, τα σιτηρά, τα τσιρόνια κ.τ.λ. για να τα προστατεύσουν απ' τη βροχή και τον ήλιο. Τα διώροφα κατασκευάζονταν από χώμα αναμεμειγμένα με ψιλοκομμένο άχυρο, πέτρες και ξύλα. Τα ξύλα που χρησιμοποιούσαν ήταν μεγάλα και μακριά δοκάρια τα οποία τοποθετούσαν ανά τακτά διαστήματα και για λόγους ελαστικότητας των ξύλων, έκαναν το σπίτι πιο ανθεκτικό στους σεισμούς. Ο τύπος αυτός δεν εξυπηρετούσε αρκετά αφού για παράδειγμα υπήρχαν μόνο δύο δωμάτια. Για το λόγο αυτό επισπεύτηκε η δημιουργία του δεύτερου τύπου.

Στο δεύτερο τύπο που εντοπίζεται στο χωριό του Αγίου Γερμανού παρατηρούνται κάποιες αλλαγές στην εξωτερική μορφή των τοίχων, στο μέγεθος αλλά και στη διαμόρφωση των δωματίων μέσα στο σπίτι. Ξεκινώντας από τον τοίχο παρατηρούμε ότι ο πρώτος όροφος ήταν κατασκευασμένος από μεγάλες πέτρες από γρανίτη που δε φθείρεται ενώ ο δεύτερος όροφος ήταν από λάσπη και άχυρο πράγμα που το έκανε πιο ανθεκτικό αλλά πιο ευαίσθητο στις βροχές. Και σ' αυτόν τον τύπο βλέπουμε να τοποθετούνται ξύλα στον εξωτερικό τοίχο για την ελαστική συμπεριφορά του στους οικισμούς. Μάλιστα, οι ντόπιοι για να δείξουν την ανθεκτικότητα που είχαν τα σπίτια τους, αλλά και την ευαισθησία στη βροχή είχαν επινοήσει την εξής παροιμία: «Προστάτεψέ με από τη βροχή, να σε προστατεύσω απ' τους σεισμούς». Το χαγιάτι το περιόρισαν από δεξιά κι αριστερά σε σχέση με του 1ου τύπου αφού δεν το χρειάζονταν για να κάνουν τις δουλειές που έκαναν παλιότερα. Έτσι στη θέση αυτή δημιουργήθηκαν δωμάτια. Στα σπίτι αυτά έμεναν δύο ή τρεις οικογένειες. Τα χωρίσματα των τοίχων ήταν από πλεγμένα καλάμια ενώ τα ζώα βρίσκονταν στο μισό του κάτω ορόφου. Έτσι βλέπουμε έναν βελτιωμένο τύπο σπιτιών τα οποία ήταν πιο ανθεκτικά αλλά το σημαντικό πιο βολικά για τους ανθρώπους, σε σχέση με τον πρώτο τύπο. Η ζωή τους λοιπόν διευκολύνθηκε και βελτιώθηκε αρκετά όχι τόσο όμως ώστε να γίνει αναγκαίο η δημιουργία του τρίτου τύπου.

Στον τρίτο τύπο παρατηρείται η εμφάνιση των μεγάλων σπιτιών, των αρχοντικών. Τα κτίσματα αυτού του τύπου χρονολογούνται γύρω στα 1930. Η δημιουργία των σπιτιών αυτών οφείλεται στη φυγή των ντόπιων κατοίκων κατά τον εμφύλιο πόλεμο. Ο πόλεμος ανάγκασε τους κατοίκους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να μεταναστεύσουν στις γειτονικές χώρες. Πώς δημιουργήθηκαν λοιπόν αυτά τα σπίτια αφού οι κάτοικοι είχαν μεταναστεύσει; Οι μετανάστες έστελναν σημαντικά ποσά στα παιδιά τους τα οποία είχαν καταφύγει στα γειτονικά χωριά. Έτσι παίρνοντας την οικονομική βοήθεια, επέστρεψαν στον Αγιο Γερμανό μετά τον πόλεμο και έχτισαν τα σπίτια τους. Το μέγεθος αυτών των σπιτιών είναι μεγαλύτερο και μέχρι τη μέση ήταν χτισμένο με πέτρες ενώ το υπόλοιπο με τούβλα. Οι κάτοικοι απέφευγαν το χτίσιμο ολόκληρου του σπιτιού με πέτρα για δύο λόγους: πρώτον γιατί η πέτρα είχε μεγάλη χρηματική αξία και δεύτερον το βάρος της ήταν πολύ μεγάλο για να την ανεβάσουν σε μεγάλο ύψος. Αξιοπρόσεκτο είναι οι αψίδες από τούβλα γύρω από τα παράθυρα.

Συμπερασματικά καταλαβαίνουμε ότι οι άνθρωποι κατασκευάζουν τα σπίτια τους ανάλογα με τα οικονομικά τους καθώς και ανάλογα των αναγκών τους. Έτσι βλέποντας κάποιο σπίτι θα πρέπει να αναλογιζόμαστε τις ανάγκες εκείνων των ανθρώπων τη συγκεκριμένη εποχή.

Χωριό Ψαράδες
Στο χωριό Ψαράδες τα σπίτια κατασκευάζονταν από φυσικά υλικά σε ανεπεξέργαστη μορφή. Οι τοίχοι των σπιτιών κατασκευάζονταν από πέτρα, ενώ με καλάμια έφτιαχναν τα ταβάνια τα οποία πέτσωνα με πηλό κάτω από τα κεραμίδια. Με καλάμια σκέπαζαν και τις σκεπές από στάβλους και μαντριά. Ανάμεσα στους τοίχους τοποθετούσαν ξύλινα δοκάρια ως αντισεισμική μέθοδο όπως στο χωριό Αγιος Γερμανός. Στους Ψαράδες το χτίσιμο των σπιτιών χρησιμοποιούσαν ασβεστολιθικά πετρώματα σε αντίθεση με τον Αγιο Γερμανό που χρησιμοποιούσαν γρανίτη. Με μια γρήγορη ματιά κατά την επίσκεψή μας στους Ψαράδες αντιληφθήκαμε μια πολύ έντονη αντίθεση. Σύγχρονα σπίτια και ξενοδοχεία συνυπάρχουν με παραδοσιακά πέτρινα σπίτια. Αυτό συμβαίνει γιατί το κόστος αναπαλαίωσης είναι πολύ μεγαλύτερο απ' το να χτίζεις απ' την αρχή ένα σπίτι και έτσι οι κάτοικοι παίρνοντας τα σεισμοδάνεια, μετά από το σεισμό της Κοζάνης, έχτιζαν καινούρια σπίτια. Σε αντίθεση με το χωριό Α. Γερμανός όπου έχει χαρακτηριστεί ως παραδοσιακός οι κανόνες κατασκευής σπιτιών είναι αυστηροί το χωριό Ψαράδες παραμένει ίσως ακόμα με τα παλιά του σπίτια λόγω ευαισθητοποίησης κάποιων ανθρώπων. Ο κίνδυνος απ' τους Αλβανούς είναι υπαρκτός και για να είμαστε πιο σωστοί ο κίνδυνος από τους Αλβανούς και τους Έλληνες είναι υπαρκτός γι' αυτό υπάρχει η αστυνομία και οι φύλακες που στους Ψαράδες είναι σχετικά λίγοι.

Τα μνημεία στην περιοχή της Πρέσπας είναι πολυάριθμα. Στο νησί της Μικρής Πρέσπας, Αγιος Αχίλλειος υπάρχουν πέντε εκκλησιαστικά μνημεία. Ο ναός του Αγίου Αχιλλείου, των Δώδεκα Αποστόλων, του Αγίου Δημητρίου, του Αγίου Γερμανού και τέλος το μοναστήρι της Παναγίας Πορφύρας. Σε ένα άλλο νησί της μικρής Πρέσπας, στο Βιδρονήσι υπάρχει η Αγνωστη Εκκλησία. Δεξιά από το χωριό Πύλη κοντά στη δυτική ακτή της Μικρής Πρέσπας βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Στο μοναδικό, ελληνικό, παραδοσιακό χωριό της παραλίας της Μεγάλης Πρέσπας, Ψαράδες υπάρχει ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου. Επίσης στην παραλία αυτού του χωριού, πάνω σ' ένα βράχο υπάρχει μια ζωγραφιά της Παναγίας που ονομάζεται «Φρεσκογραφία στο βράχο». Ακόμη στην παραλία αυτή μέσα σε μια σπηλιά, βρίσκεται το ασκητήριο της Παναγίας της Ελεούσας. Ένα άλλο ασκητήριο που βρίσκεται στην παραλία της Μεγάλης Πρέσπας είναι αυτό της Μικρής Αναλήψεως.

Στην περιοχή του Λαιμού υπάρχουν τα εξής εκκλησιαστικά μνημεία: της Υπαπαντής, η οποία βρίσκεται στη νότια πλευρά του χωριού και η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής που βρίσκεται στο κέντρο του χωριού. Ο Αγιος Αθανάσιος είναι ένα ακόμη σημαντικό μνημείο που βρίσκεται ένα χιλιόμετρο μακριά απ' το χωριό Πλατύ.

Στη Μικρή Πρέσπα, στο χωριό Καλλιθέα βρίσκεται η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, ενώ ένα χιλιόμετρο βορειοδυτικά αυτού του χωριού υπάρχει ο ναός του Αγίου Αθανασίου. Στην περιοχή γύρω απ' το χωριό Μηλιώνα βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Στο χωριό Καρυές υπάρχει ο αξιόλογος ναός της Αναλήψεως και τέλος στη Νοτιανατολική πλευρά του κατεστραμμένου χωριού Πίξος βρίσκεται ο ναός της Αγίας Παρασκευής.

«Το ασκητήριο της Μεταμόρφωσης»
Σε ένα απομονωμένο κομμάτι ακτής κοντά στο χωριό Ψαράδες βρίσκεται το ασκητήριο της Μεταμορφώσεως. Έχει τρεις αψίδες προς την ανατολή και οι τοίχοι του είναι χτισμένοι από πέτρες και άχυρα. Ολόκληρο το κτίσμα προστατεύεται από ψηλούς βράχους, που το περιβάλλουν. Δύο τμήματα από το βυζαντινό εικονοστάσι της εκκλησίας άντεξαν στο πέρασμα του χρόνου και φυλάγονται στο μουσείο της Φλώρινας. Το ασκητήριο που χρονολογείται από τον 13ο αιώνα είναι ξεχωριστής σημασίας. Έχει ιδιαίτερη αρχαιολογική αξία, ενώ και η φυσική του θέση φανερώνει τη μοναδικότητά του.

«Η εκκλησία του Αγίου Γερμανού»
Η εκκλησία του Αγίου Γερμανού, που ίσως είναι και το σημαντικότερο εκκλησιαστικό μνημείο της περιοχής των Πρεσπών, όπως μαρτυρεί η παράδοση αλλά και αποδεικνύουν τα αρχαιολογικά ευρήματα αφιερώθηκε στον Αγιο Γερμανό, πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. Η Κωνσταντινούπολη ήταν επίσης και η περιοχή που ασκήτεψε ο Αγιος Γερμανός. Η Εκκλησία αυτή βρίσκεται σε κεντρικό σημείο του ομώνυμου χωριού της περιοχής της Πρέσπας. Είναι πιθανό το χωριό του Αγίου Γερμανού να ήταν η έδρα της Αρχιεπισκοπής των Πρεσπών, κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας.

Ο ρυθμός της εκκλησίας είναι σταυροειδής με τρούλο και χρονολογείται απ' το ξεκίνημα του 11ου αιώνα. Ξεχωριστής σημασίας είναι επίσης οι τοιχογραφίες και το ξυλόγλυπτο τέμπλο που διακοσμούν την εκκλησία. Πιθανολογείται ότι στην εκκλησία βρίσκεται και ο τάφος του Αγίου Γερμανού. Ωστόσο ο τάφος δεν έχει ανοιχτεί ώστε να αποδειχθεί αυτό, για να μη χαθεί η παράδοση.

Αυτό που προκαλεί το ενδιαφέρον του επισκέπτη είναι οι δύο πόρτες της εκκλησίας. Η παλιά πόρτα κλείστηκε επί τουρκοκρατίας και αντικαταστάθηκε από μια μικρότερη. Αυτό έγινε για να εμποδίζεται η είσοδος των Τούρκων με τα άλογα και κατ' επέκταση η βεβήλωση του ναού.

Δίπλα στην παλιά εκκλησία έχει χτιστεί η καινούρια εκκλησία του Αγίου Γερμανού. Η γιορτή του Αγίου είναι στις 12 Μαΐου και το όνομα Γερμανός συναντάται συχνά στο χωριό. Ο ναός αυτός αποτελεί μνημείο της παράδοσης και της τέχνης της περιοχής και γι' αυτό το λόγο γίνονται προσπάθειες τα τελευταία χρόνια για τη διατήρησή του. Την προστασία και τη συντήρηση του έργου έχει αναλάβει 12η εφορία προστασίας βυζαντινών μνημείων Βέροιας.

Κατερίνα Αναστασίου, Ελένη Γεραλή, Αλέξανδρος Εμμανουήλ, Μαρία Ματθαίου, Νίκος Τζουτζάς, Γιάννης Χρυσάνθης.

«  Προηγούμενo άρθρo	Επόμενo άρθρo  »