Το πρώτο μνημείο που τράβηξε την προσοχή του ειδικού αρχαιολόγου ήταν οι πολυθρύλητες την εποχή εκείνη «κατακόμβες». Τη συζήτηση άνοιξε ο πατέρας της χριστιανικής Αρχαιολογίας στην Ελλάδα, Γεώργιος Λαμπάκης αναφέροντας δύο κατακόμβες στο χώρο του σημερινού νεκροταφείου του Αγίου Ιωάννη, τη μια ομώνυμη με το ναό και την άλλη στο όνομα της Αγίας Κυριακής. Αναφέρει ίχνη χριστιανικά για την πρώτη, χωρίς να επιχειρήσει χρονολογική τοποθέτηση (κάτι τέτοιο ξεπερνούσε τα όρια της συλλεκτικής του γενικά προσπάθειας), απέκλεισε όμως χριστιανική χρήση για τη δεύτερη. Επεσήμανε, ωστόσο, την ανάγκη για συστηματική ανασκαφική έρευνα. Κατάλαβε, επίσης, πως η κατακόμβη του Αγίου Ιωάννου προέρχεται από αναχρησιμοποίηση εθνικού έργου.

Ο δεύτερος χρονολογικά μελετητής χαρακτηρίζει τα υπόγεια αυτά κτίσματα, δεξαμενές ή μυκηναϊκούς τάφους, δίχως να αρνείται κατηγορηματικά ή πειστικά τον όρο «κατακόμβες», που υπονοεί μια ιδιάζουσα χρήση νεκρικής κυρίως φύσεως. Ο Γεώργιος Σωτηρίου αρνήθηκε σχέση με κατακόμβες, χαρακτηρίζοντάς τα σαν υπόγειες, θαλαμοειδείς, λαξευτές δεξαμενές και σιτοβολεία.

Μεταγενέστερες αναφορές δεν έχουν ιδιαίτερη αξία. Ογδόντα χρόνια μετά την ενθουσιώδη περιγραφή του Λαμπάκη, μια πληροφορία μιλάει και για ένα νεκρικό ναΐσκο μεταβυζαντινής πιθανόν εποχής.

Η κατάσταση του μνημείου δεν επιτρέπει αναγωγή σε πρωτοχριστιανική εποχή, όπως άφηνε να υπονοηθεί ο Λαμπάκης. Παρ' όλο τούτο, το πρόβλημα δεν έχει λυθεί οριστικά. Χρειάζεται συστηματική αρχαιολογική ανασκαφή, πριν πούμε τελική κρίση.

Γύρω στα 1840, μια κατακόμβη στο κάστρο της Χαλκίδας, που χρησιμοποιούνταν σαν φυλακή, θύμιζε τα πηγάδια του Χάνδακα. Χαρακτηριστική η περιγραφή της: «Το δεσμωτήριον ωμοίαζεν καθ' όλα τον κρυερόν τάρταρον... Εις το άντρον τούτο η λαμπάς της ημέρας ουδέποτε έπεμπε ακτίνας, διότι μια μόνη υπήρχε φωταγωγός οπή και αυτή υπό τας τριπλάς του πυλώνος του φρουρίου αψίδας, δι' ων εισέρχεται τις εις την Χαλκίδα. Εις τον Έρεβον τούτον ερρίπτοντο κατάδικοι και υπόδικοι και πολλαί ημέραι παρήρχαντο έως ότου οι οφθαλμοί των συνηθίζοντες το σκότος, να διακρίνουν που ευρίσκοντο. Δι' όλης της ημέρας άνω και κάτω, εκινούντο ως αγέλη θηρίων... Οι πλείστοι, αφότου εισέρχοντο εις το άντρο μέχρι της εξόδου των δεν μετήλασσον ένδυμα.... Ούτε στρωμνήν ούτε ψαθίον είχον, αλλ' εκοιμώντο επί του χώματος... Η δυσωσμία υπερέβαινε την του σταύλου του Αυγείου ως ησθάνετο και ο διερχόμενος υπό τας αψίδας του πυλώνος και ακούων τον βρυχμόν» (Παύλου Καλλιγά, Θάνος Βλεκας, Αθήναι 1855, 74-76).

Η οδός Κατακόμβης βρίσκεται στο συνοικισμό του Αγίου Ιωάννου που βρίσκεται μπροστά στο νεκροταφείο. Αρχίζει από την οδό Διοκλέους συναντά την οδό Μ. Αλεξάνδρου και καταλήγει στην οδό Αγίου Ιωάννου. Ονομάσθηκε για πρώτη φορά το 1959.

Πολλοί μιλούν για την ύπαρξη «κατακομβών» στη Χαλκίδα και εν πάσει περιπτώσει, είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι υπάρχουν στην πόλη μας μνημεία υπόγεια που και αν ακόμα δεν έχουν τη μορφή και την αξία μιας πραγματικής κατακόμβης, όπως εκείνες της Ρώμης ή της Μήλου, είναι άξια ιδιαίτερης προσοχής.

Αυτός που ασχολήθηκε περισσότερο με τις κατακόμβες της Χαλκίδας είναι ο Γεώργιος Λαμπάκης που δημοσίευσε εκτενή περιγραφή στο «Δελτίο της Εβδομάδας» έτος 1884.

Ομοίως και ο καθηγητής του Γυμνασίου Χαλκίδος Νικόλαος Κορωναίος στη διατριβή του που εκδόθηκε το 1902 «Σύντομος ιστορία των ονομάτων των οδών της πόλεως Χαλκίδος» γράφει στη σελίδα 36 αμέσως μετά την περιγραφή της ονομασίας «Αγίας Παρασκευής», «Πρέπει να μνημονεύσουμε εδώ άλλα δυο σπουδαία κειμήλια χριστιανικής τέχνης και μεσαιωνικής ιστορίας. Είναι δε τούτα δύο κατακόμβες, η του Αγ. Ιωάννου και της Αγ. Παρασκευής. Οι κατακόμβες αυτές και ιδίως η της Αγ. Κυριακής ότι κατεσκευάσθηκαν για άλλη χρήσιν, αλλά επωφελήθηκαν αυτών οι χριστιανοί και τις μετεβάλλουσι ναούς υπογείους».

Αργότερα ο Κωνσταντίνος Α. Γουναρόπουλος στην ιστορία της Εύβοιας που εκδόθηκε το 1930, γράφει για τις κατακόμβες της πόλης στη σελίδα 85, μεταφέροντας κυρίως την περιγραφή του αρχαιολόγου Λαμπάκη, τα εξής: Κατά τη νοτιοανατολική πλευρά του νεκροταφείου Αγίου Ιωάννου και ένα τέταρτον από την πόλη της Χαλκίδας υπάρχει στο λόφο τεχνητή και απότομη ρωγμή σαν χάνδακας, που οδηγεί σε σκοτεινή υπόγεια οπή της οποίας πλάτος 0,55 και στο ύψος 1,40, 0,75, 0,65 και μετά σέρνεται για να περάσει απ' τη σκοτεινή και στενή αυτή είσοδο, με μήκος 7,30. Στη συνέχεια μπαίνει σε ένα χώρο ευρύ και ψηλό και βρίσκεται μέσα σ' ένα χριστιανικό λαξευτό ναό από τους κάτω από το λόφο βράχους. Τρία μέρη ανατολικά, μια ξηρολιθιά κατέχει τη θέση της Αγίας Τράπεζας και πέτρες καθορίζουν το χώρο του ιερού. Κατά την κορυφή της κρύπτης από άνοιγμα 0,81 φωτίζεται αμυδρά ο χώρος αυτός.

Πάνω από την τρύπα της επιφάνειας της γης υπάρχει μια σκιά απ' όπου κρέμαγαν οι ευσεβείς καντήλια αναμμένα στο βάθος του υπογείου. Το βάθος του κυκλικού αυτού χώρου είναι σχεδόν παντού 3,40. Πάνω στην ξηρολιθιά που κατέχει τη θέση της Αγίας Τράπεζας υπάρχουν γλυπτοί σταυροί, νεκρικά στεφάνια και μερικές ιερές εικόνες. Το υπόγειο αυτό στολίζεται με χριστιανικές γραφές. Το πρώτο επίχρισμα στο βράχο είναι παχύ και έχει και μικρά χαλίκια ενώ το πιο λεπτό έχει πάνω και χριστιανικές γραφές. Στην πέτρα της Αγίας Τράπεζας υπάρχει ένας αρχαίος στυλοβάτης και δυο κιονόκρανα κορινθιακού ρυθμού με παραστάδες ρωμαϊκής τέχνης που έχουν γλυπτά φυλλώματα. Το ύψος του ενός κιονόκρανου είναι 0,50 και το πλάτος 0,65 στο πάνω μέρος και στο κάτω που στηρίζεται στις παραστάδες 0,47. Τα λείψανα αυτά ίσως έπεσαν από το πάνω άνοιγμα, μη χωρώντας να περάσουν απ' τη στενή είσοδο και δείχνουν ότι εκεί γύρω υπάρχει ναός και ίσως της Ήρας. Στον άλλο λίθο, μήκους 0,27 και πλάτους 0,20 υπάρχει αρχαίος γλυπτός σταυρός. Στους άλλους λίθους υπάρχουν άλλοι μεταγενέστεροι σταυροί και κοιλώματα στους λίθους με προσκολλημένα λίθινα αβάκια. Αυτά για τις κατακόμβες του Αγίου Ιωάννου.

Αλλοι και νεώτεροι μεταξύ των οποίων ο αείμνηστος Χαλκιδέος λαογράφος θεόδ. Θεοχάρης, όσο και ο διακεκριμένος συγγραφέας κ. Τάσος Τάππας, στο τεύχος «Εύβοια» της σειράς «Γνωρίσατε την Ελλάδα» γράφουν και αναφέρουν τις κατακόμβες της Χαλκίδας μεταξύ των μνημείων της πόλης. Υπάρχει βέβαια και η άποψη και ίσως είναι η σωστότερη, ότι οι υπόγειοι αυτοί χώροι είναι οι τάφοι Μυκηναϊκοί. Το γεγονός αυτό δεν αφαιρεί τίποτα απ' την αξία των διασωθέντων μνημείων, όταν μάλιστα ένα απ' αυτά χρησιμοποιήθηκε και ως ναός (Κατ' Αγιάννης). Γι' αυτό, λοιπόν ονομάστηκε έτσι και η οδός που βρέθηκαν τα μνημεία.

«  Προηγούμενo άρθρo	Επόμενo άρθρo  »