Βόρεια Εύβοια, τα έθιμα της πιπεργιάς και της γκαμήλας

Τα τελευταία χρόνια γίνεται μια προσπάθεια αναβίωσης των εθίμων της πιπεργιάς και της γκαμήλας σε οικισμούς της Βόρειας Εύβοιας.

Εθιμο της γκαμήλας:
Το έθιμο της γκαμήλας γίνεται τη δεύτερη μέρα του Πάσχα. Το ομοίωμα της γκαμήλας κατασκευασμένο από ξύλο, ύφασμα και κρανίο ζώου (βοδιού, γαϊδάρου ή αλόγου) μεταφέρεται από άνδρες, τους γκαμλαράδες. Μια ομάδα από μεταμφιεσμένους σε διάφορες προσωπικότητες ακολουθούν την γκαμήλα από γειτονιά σε γειτονιά σατιρίζοντας τα γεγονότα της τοπικής επικαιρότητας και τραγουδώντας.

Εθιμο της πιπεριάς:
Στα περισσότερα χωριά της Βόρειας Εύβοιας, μέχρι το τελευταίο της βόρειας άκρης του νησιού, τη Λιχάδα, κάθε πρώτη του Μάη, γινόταν η περιφορά της Πιπεριάς, ενός αρσενικού ή θηλυκού προώπου, το οποίο ακολουθούσε μια μικρή ομάδα πέντε - έξι ή και περισσότερων προσώπων του ίδιου φύλου πάντοτε. Σε μερικά χωριά ο όμιλος αποτελείτο από γυναίκες μικρής ηλικίας και σε άλλα από άνδρες. Για παράδειγμα στο Ξηροχώρι (Ιστιαία) και στη Λιχάδα έπαιρναν μέρος άνδρες, στους Αμέλαντες και στη Μονοκαρυά γυναίκες. Από τα συμμετέχοντα πρόσωπα μόνο δύο ντύνονταν ξεχωριστά, η Πιπεριά, το κεντρικό πρόσωπο και ο Πιπερός, σύζυγος της Πιπεριάς, που παρίστανε το γεωργό ή τον κηπουρό.

Τα τελευταία χρόνια γίνεται μια προσπάθεια αναβίωσης του εθίμου. Νέες ντύνουν την ομορφότερη κοπέλα με τα ωραιότερα ανοιξιάτικα λουλούδια, στολίζονται και οι ίδιες και στις αυλές των σπιτιών σκαλίζουν με ένα σκαλιστίρι, ενώ γύρω από την πιπεριά (την κοπέλα) χορεύουν τραγουδώντας το τραγούδι της:

"Πιπεριά γλυκομηλιά
γλήγορα στον Αη Λιά.
Κι Αη-Λιάς στον ουρανό
για να ρίξει 'Θιός νερό,
για τα στάρια, για τα κ'θάρια,
καλαμπόκια κι μπαμπάκια.
Έχ(ει) Αφέντης παρασπόρια.

Αυλάκι-αυλάκι το νερό
και το γέννημα σωρό.
Γούρνες - γούρνες το κρασί.
Πίπερος με το τσαπί
για να κόβει το νερό".

Το έθιμο είναι κατάλοιπο τελετουργικού πανάρχαιας εποχής για επίκληση στην υπέρτατη δύναμη ώστε να βρέξει στην κρίσιμη εποχή του Μάη και να καρπίσουν οι καλλιέργειες. Η επίκληση τώρα γίνεται στον Αη Λια ενώ παλιότερα στο θεό Δία, με τα εκκλησάκια του προφήτη Ηλία να αντικαθιστούν τους ναούς του Δία που κτιζόντουσαν στα ψηλότερα σημεία.