Θεσμοφόριο και Ιερό Αρτέμιδος Ερέτριας

Περιγραφή:

Από τους αρχαίους συγγραφείς, όπως π.χ. από τον Πλούταρχο (50-125 μ.Χ.), γνωρίζουμε την ερετριακή γιορτή των Θεσμοφορίων. Δύο κτίσματα στις νότιες πλαγιές της ακρόπολης έχουν ερμηνευτεί ως θεσμοφόριο και το ένα από αυτά μπορεί να ταυτιστεί με το ιερό του θεσμοφορίου.

Το πρώτο ιερό, δηλαδή το δυτικότερο από τα δύο, στο νότιο τμήμα της ακρόπολης, ταυτίστηκε αρκετά νωρίς με θεσμοφόριο λόγω της ενεπίγραφης βάσης: Παυσώ Κόρει, και του πλήθους των ειδωλίων που βρέθηκε σε αυτό. Πρόκειται για κτίσμα, που βλέπει προς την πόλη, με σηκό στον οποίο οδηγεί κλίμακα. Στο βάθος του σηκού υπάρχει καμπύλη βάση για δυο λατρευτικά αγάλματα της Δήμητρας και της Κόρης. Δεξιά κι αριστερά ο σηκός πλαισιώνεται από δύο άλλα δωμάτια.

Εμπρός από το ιερό μια πλατεία χρησίμευε για τελετές, ενώ γύρω υπήρχαν κτίσματα, δρομίσκοι και βαθμίδες λαξευμένες στο βράχο για την αποθήκη αφιερωμάτων. Δεξιά του ιερού πολυγωνικός τοίχος ορίζει από ανατολική οδό προς την ακρόπολη. Στο ιερό βρέθηκε πλήθος ειδωλίων του 3ου αιώνα π.Χ. Κατά τον Πλούταρχο, στη γιορτή των Θεοσμοφορίων οι γυναίκες έψηναν τα κρέατα των θυσιαζομένων ζώων στον ήλιο και όχι στη φωτιά. Οι γιορτές γίνονταν στο μήνα Πυανεψιώνα (μέσα Οκτωβρίου) σε τρεις φάσεις: την Ανοδο, όπου οι γυναίκες με γλυκά και δάδες βάδιζαν σε πομπή, τη Νηστεία, όπου δεν γινόταν τίποτε άλλο παρά μόνο επικλήσεις στη Δήμητρα και την Κόρη, τον Πλούτο, τον Ερμή και τις Χάριτες για γονιμότητα και ευκαρπία της γης, και την τρίτη φάση, την Καλλιγένεια, κατά την οποία γίνονταν θυσίες για εύκολη γέννα.

Το ανατολικότερο ιερό (ναός Αρτέμιδος) είναι χτισμένο σε άνδηρα. Απαρτίζεται από τετράγωνο εξωτερικό περίβολο, σηκό και δύο άνδηρα, από τα οποία πιθανώς το βορειότερο ήταν στωικό κτίσμα.

Ο σηκός είχε είσοδο από την ανατολική πλευρά, δηλαδή δεν έβλεπε προς την πόλη. Μπροστά από αυτόν υπήρχε βωμός χτισμένος με πολυγωνικούς λίθους, ενώ στη βορειοανατολική εσωτερική γωνία του περιβόλου υπήρχε αποθέτης, όπου βρέθηκε πλήθος ειδωλίων της ύστερης αρχαϊκής περιόδου (τέλη 6ου αιώνα π.Χ.) και του πρώιμου 5ου αιώνα π.Χ., κυρίως, αλλά και μεταγενέστερα, που δείχνουν ότι το ιερό χρησιμοποιήθηκε και τον 3ο αιώνα π.Χ.. Ο περίβολος του 5ου αιώνα π.Χ. είχε θύρα στη δυτική πλευρά, που ήταν και η κύρια όψη, και οδηγούσε στο βωμό. Αν και το ιερό έχει θεωρηθεί ως θεσμοφόριο, τα ευρήματα, κυρίως μάσκες, ειδώλια ένθρονων ή όρθιων γυναικών σε τρεις ηλικίες (ώριμες, περίπου δεκάξι ετών και κοριτσάκια τεσσάρων ετών περίπου), καθώς και τα ειδώλια παιδιών (αγόρια ή κορίτσια που κρατούν καρπούς, τύμπανα, κρόταλα, κ.τ.λ.) έχουν μεγαλύτερη σχέση με ευρήματα από ναούς της Αρτέμιδας, όπως αυτό της Βραυρώνος ή του αποθέτη της Αμαρύνθου. Στην περίπτωση που ταυτίζεται με ιερό της Αρτέμιδος.

Το ιερό καταστράφηκε το 198 π.Χ..