Μεσαιωνικό τείχος Χαλκίδας

Περιγραφή:

Η θεμελίωση του Κάστρου της Χαλκίδας ανάγεται στα χρόνια του Ιουστινιανού. Επί Αλεξίου Κομνηνού (1081-1118) ή του διαδόχου του Ιωάννη του Β'(1118-1143) έγινε μια τεράστια σε έκταση επιδιόρθωση των τειχών της Χαλκίδας.

Σύμφωνα με τον Τούρκο περιηγητή Εβλιά Τσελεμπή, που επισκέφθηκε τη Χαλκίδα το 1667, το κάστρο είχε τετράγωνο σχήμα με τρεις σειρές οχυρώματα.

Ο Αγγλος περιηγητής George Wheler που επισκέφθηκε τη Χαλκίδα το 1682, ανέφερε ότι τα τείχη της πόλης δεν ήταν παραπάνω από 2 μίλια και ότι η πόλη χωριζόταν από το προάστιο με ένα βαθύ χαντάκι.

Ο Αγγλος περιηγητής W. Leake τον 19ο αιώνα από την επίσκεψή του στη Χαλκίδα πληροφορεί πως το κάστρο είναι κατασκευή διαφορετικών εποχών: οι τετράγωνοι πύργοι που έχουν χτιστεί πριν την ανακάλυψη του πυροβόλου είχαν προσμίξεις με ενετικές επάλξεις παλιάς κατασκευής ή με ασβεστωμένα τουρκικά τείχη και πολεμίστρες. Υπήρχε μια ξεραμένη τάφρος την οποία τη γέμιζαν με νερό αλλά συνήθως ήταν γεμάτη από σκουπίδια.

Ο Bronzetti κατά την επίσκεψή του γύρω στο 1832, αναφέρει ότι το Κάστρο χωρίζεται από την έξω απόλη (προάστειο) με οχυρωματική τάφρο και ψηλό τείχος που σε όλες τις πύλες του βρίσκεται το λιοντάρι του Αγίου Μάρκου.

Ο Γερμανός καθηγητής αρχαιολογίας, L. Ross, που πέρασε από τη Χαλκίδα, γύρω στο 1844, σημειώνει πως η παλιά πόλη, το Κάστρο, χωρίζεται από την έξω πόλη (προάστειο) με ένα πεζούλι καμιά εκατοστή βήματα πλατύ.

Ο Girard δίνοντας μας στοιχεία για όλη την πόλη τονίζει πως έχει το σχήμα τριγώνου: η κορυφή του καταλήγει στη γέφυρα και τις δυο πλευρές του προστατεύει η θάλασσα. Από την τρίτη πλευρά το τείχος περιτριγυρίζεται από την τάφρο που την περνάς με δύο γέφυρες για να φτάσεις σε δύο πύλες.

Ο Stephani για το κάστρο αναφέρει πως τα τείχη του είναι πολύ ισχυρά και επισημαίνει ότι οι αναρίθμητοι μεσαιωνικοί πύργοι και οι πολεμίστρες αποτελούν αρνητικό θέλγητρο. Για το εσωτερικό του κάστρου γράφει ότι τα σπίτια είναι πολύ κοντά το ένα στο άλλο και χωρίζονται με στενούς χωματόδρομους. Είναι τούρκικου ρυθμού και αποτελούνται από δυο πτέρυγες εκ των οποίων η μια είναι για τις γυναίκες και η άλλη για τον αφέντη, τους φίλους του και τους υπηρέτες του.

Σύμφωνα με το Χαλκιδέο γιατρό Στέφανο Καλλία (1862-1932), η έκταση της περιτοιχισμένης Χαλκίδας ήταν περίπου 190 χιλ. τ.μ. και του προαστείου 570 χιλ. τ.μ. και η τάφρος άρχιζε αμέσως πίσω από τις φυλακές στη νότια γωνία του φρουρίου και τελείωνε στο βόρειο λιμάνι. Είχε βάθος 10 μέτρα και αλλού περισσότερο πλάτος 35 μέτρα. Η επικοινωνία γινόταν με δύο λίθινες γέφυρες που οδηγούσαν στην Ανω και Κάτω Πύλη.

Οπως προκύπτει από διάφορα στοιχεία, το 1840, το περιτειχισμένο Κάστρο είχε μέγιστο μήκος 710 μέτρα, πλάτος 370 μέτρα. Το μήκος του θαλάσσιου τείχους ήταν 1082 μ. και του στεριανού 837 μ., δηλαδή περίμετρος 1919 μέτρα και το εμβαδόν του έφθανε τα 202.000 τ.μ.. Το πλάτος της τάφρου κυμαινόταν από 30-44 μ..

Τελικά την κατεδάφιση υποσχέθηκε στο δήμαρχο Χαλκιδέων Ηρακλή Γαζέπη ο πρωθυπουργός Χ. Τρικούπης κατά την επίσκεψή του στην πόλη το 1884. Το γκρέμισμα άρχισε το 1885 και συνεχίστηκε στα αμέσως επόμενα χρόνια, για να εξαφανιστεί σιγά σιγά τελείως κάθε σημάδι απ' το πολυτάραχο παρελθόν της Χαλκίδας.

Συγχρόνως με το γκρέμισμα του φρουρίου άρχισε και η κάλυψη της τάφρου που από το 1840 ήταν ξερή για να χρησιμοποιηθούν τα μπάζα. Η ολοκληρωτική όμως κάλυψη δεν είχε τελειώσει ακόμα στα 1896 αφού έως τότε είχε γκρεμιστεί μόλις η βορειοανατολική πλευρά των τειχών.

Η κατεδάφιση των τειχών ικανοποίησε τους κατοίκους της Χαλκίδας, βρέθηκαν όμως κάποιοι που καταδίκασαν την απόφαση για το γκρέμισμα όλων των τειχών της πόλης. Μέχρι και ο Βασιλεύς της εποχής εκείνης Γεώργιος Α' χαρακτήρισε το γκρέμισμα ως πράξη βάρβαρη, ιδιαίτερα αυτό των πύργων με τον λέοντα της Βενετικής Δημοκρατίας που ακόμα και οι Τούρκοι σεβάστηκαν.

Είναι γεγονός πως αυτά τα τείχη ήταν η δόξα της Χαλκίδας, η ιστορία του τόπου μας όπως λέει ο Γάλλος πρεσβευτής στην Αθήνα κ. Μορουάρ, ο οποίος δήλωνε θερμός θαυμαστής των Βενετικών τειχών κατά την επίσκεψή του στην πόλη.

Το μόνο τμήμα του μεσαιωνικού τείχους που διασώθηκε στην πόλη είναι το κτίριο που στεγάζει σήμερα το Λαογραφικό μουσείο και ένα κομμάτι του στους στρατώνες. Ένα τμήμα του τείχους ανασκάφηκε το 1973 στην οδό Μαρδοχαίου Φριζή.