Οικονομική σημασία της ρητίνης

Σημασία της ρητίνης ως πρώτης ύλης
Η χρήση της ρητίνης από τον άνθρωπο είναι γνωστή περίπου από το 500 π.Χ. (περιγράφει την παραγωγή της στην Ελλάδα ο κλασσικός Έλληνας βοτανολόγος Θεόφραστος στην Περί Φυτών ιστορία του). Παραδοσιακά, είναι γνωστή η χρησιμοποίηση της στο καλαφάτι-σμα (=στεγανοποίηση) των ξύλινων πλοίων, στην κατασκευή του υγρού πυρός πολεμικής εύφλεκτης ύλης) κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους, στην παρασκευή του κρασιού ρετσίνα στην Ελλάδα από αμνημονεύτων ετών, και στην παρασκευή εμπλάστρων για ιατρικούς σκοπούς.

Σήμερα, η εικόνα των χρήσεων έχει αλλάξει τελείως. Η ρητίνη χρησιμοποιείται ως πρώτη ύλη παραγωγής μεγάλης ποικιλίας μοντέρνων βιομηχανικών προϊόντων. Το νέφτι, δηλαδή το υγρό κλάσμα απόσταξης της ρητίνης, αποτελεί χρήσιμη ύλη στις βιομηχανίες υφασμάτων, χρωμάτων, αρωμάτων, καλλυντικών, φαρμάκων, λιπαντικών ουσιών, συνθετικών ρητινών, κ.ά. Το κολοφώνιο, δηλαδή το στερεό κλάσμα απόσταξης της ρητίνης, αποτελεί χρήσιμη ύλη στην τυπογραφία, υφαντουργία, μεταλλουργία, και στην παρασκευή ποικιλίας προϊόντων, όπως λιπαντικά, πλαστικά, αντιδιαβρωτικά, αρωματικά κεριά, αδιάβροχα υλικά, σφραγίσματα δοντιών, τεχνητά δόντια, έμπλαστρα, συντηρητικά, προσθετικά γεύσης σε τρόφιμα, ποτά και είδη ζαχαροπλαστικής, καταλύτες, επιβραδυντικά της φωτιάς, μουσαμάδες για δάπεδα, ταπετσαρίες, τεχνητά δέρματα, καλλυντικά, συνθετικό καουτσούκ, εντομοκτόνα, παρκετίνη, μονωτικά, τυπογραφική μελάνη, χρώματα, φάρμακα, κόλλες, προσθετικές ύλες στο χαρτί, τσίχλες για μάσηση, κ.ά. Παρόλη, όμως, την ευρεία χρήση της ρητίνης ως πρώτης ύλης σύγχρονων προϊόντων αιχμής και τις ευοίωνες προοπτικές της, η ρητίνη, που συγκομίζεται με πλήγωση από ζωντανά δέντρα, αντιμετωπίζει προβλήματα αγοράς λόγω υψηλού κοστολογίου συγκομιδής. Οι κυριότεροι λόγοι γι' αυτό είναι οι εξής τέσσερις:

1. Την ανταγωνίζεται η παραγωγή ρητίνης-υποπροϊόντος του ξύλου κωνοφόρων, που χρησιμοποιείται ως πρώτη ύλη στην παραγωγή χαρτοπολτού με τη θειική μέθοδο. Αυτή η ρητίνη είναι γνωστή με το εμπορικό όνομα τολόιλ (1311 ου στην Αγγλική ορολογία). Μορφολογικά, δεν μοιάζει καθόλου με τη ρητίνη. Είναι εστέρες ρητινοξέων και λιπαρών οξέων, κάτι σαν δύσοσμος μαυριδερός σαπουνο-αφρός, αλλά η σύγχρονη χημεία έχει βρει τρόπους να παράγει απ' αυτό τα ίδια σχεδόν προϊόντα με εκείνα, που παράγει από την καθαρή ρητίνη των δέντρων.
2. Ανάλογος είναι ο ανταγωνισμός και από παραγωγή και χρήση ρητίνης από εκχύλιση φυσικά δαδοποιημένου ξύλου πρέμνων, κ.λπ. Στις ΗΠΑ, το μεγαλύτερο ποσοστό ρητίνης προέρχεται από αυτήν την πηγή και από τολόιλ.
3. Η προσφορά στην παγκόσμια αγορά ρητίνης από την Κίνα σε χαμηλές τιμές. Αυτό συμφέρει επί του παρόντος την Κίνα, επειδή είναι αναπτυσσόμενη χώρα. Περίπου το 80% της της παγκόσμιας παραγωγής ρητίνης από ζωντανά δέντρα γίνεται στην Κίνα.
4. Η δημιουργία υποκατάστατων ρητινικών προϊόντων από πετρέλαιο.

Ποιο από τα παραπάνω αίτια επηρέασε περισσότερο τη μείωση της παραγωγής ρητίνης από ζωντανά δέντρα δεν είναι εύκολο να εκτιμηθεί. Αξίζει, όμως, να σημειωθεί, ότι η κατάσταση αυτή δεν είναι διαχρονικά μόνιμη. Παρά την κρίση, ρητίνευοη σε ζωντανά δέντρα συνεχίζει να γίνεται σε πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένων και των ΗΠΑ, δηλαδή όχι μόνο σε οικονομικά καθυστερημένες χώρες. Αυτό σημαίνει, ότι υπάρχουν κάποιες χρήσεις της ρητίνης από ζωντανά δέντρα, που δεν μπορούν να αναπληρωθούν από τολόιλ, πετρέλαιο κ.λπ. Μία από τις χρήσεις αστές είναι, π.χ., για μασώμενες τσίχλες. Έτσι, λοιπόν, η αγορά πάντοτε βρίσκει τρόπους να κρατάει ζωντανή τη ρητίνευοη ζωντανών δέντρων, έστω και σε χαμηλό επίπεδο ετήσιας παραγωγής.

Σημασία της ρητίνευσης για την Ελλάδα
Η ρητίνευση ασκείται στην Ελλάδα συνεχώς τουλάχιστον επί δυόμισυ χιλιάδες χρόνια (από το 500 π.Χ., όπως αναφέρθηκε στο προηγούμενο υποκεφάλαιο). Πρόκειται για την αρχαιότερη σχετική ιστορική αναφορά στην παγκόσμια ιστορία. Αυτό σημαίνει, ότι η Ελληνική κοινωνία πάντοτε έβρισκε χρήσιμη τη ρητίνη για την ανάπτυξη της. Στο πρώτο τρίτο του περασμένου αιώνα, η Ελλάδα ήταν η πέμπτη στην κατάταξη ρητινοπαραγωγός χώρα του Κόσμου. Η ρητίνευση, ακόμη και σήμερα, που βρίσκεται ιστορικά στο χαμηλότερο της σημείο, επιβιώνει και προσφέρει απασχόληση όχι μόνο στις αγροτικές περιοχές (π.χ. Εύβοια), αλλά και και σε περιοχές μεγάλων ευκαιριών απασχόλησης, όπως σε τουριστικές (π.χ. Κασσάνδρα) και βιομηχανικές (π.χ. Ελευσίνα). Το ιστορικό αυτό δεδομένο αφ' εαυτού μαρτυρεί, ότι η ρητίνευση στην Ελλάδα οφείλει να στηριχτεί, για να συνεχίσει να υπάρχει και στο μέλλον για δύο λόγους: ως εναλλακτική οικονομική δραστηριότητα για την Ελληνική κοινωνία, και ως πανάρχαιο δασοπονικό μοντέλο άξιο μελέτης για τη διεθνή κοινωνία (μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς).

Η έρευνα, που έχει γίνει στην Ελλάδα με βάση τα δύο παραπάνω σημεία αναφοράς, έχει αποδείξει, ότι: τα ρητινευόμενα δάση χαλεπίου πεύκης είναι από τα πολυτιμότερα - αν όχι αποκλειστικά τα πολυτιμότερα - δάση της χώρας, αλλά χάνουν μεγάλο μέρος από την αξία τους, όταν σταματήσει η ρητίνευση και αυτό γίνεται αιτία να αποδεκατίζονται από μεγάλες πυρκαγιές. Κοντολογίς, μπορεί με τις τρέχουσες τιμές εμπορίου της ρητίνης να φαίνεται η ρητίνευση σήμερα ως ασύμφορη παραγωγική διαδικασία, όταν όμως εντάσσεται στη συνολική λογιστική της δασοπονίας, αποδεικνύεται χρησιμότατο εργαλείο για την προστασία του δάσους και την εξασφάλιση της αειφορίας όλων των άλλων χρήσεων του, που θα μπορούσαν να θεωρούνται σήμερα οικονομικά σπουδαιότερες (οικολογική ισορροπία). Μπορούμε να πούμε, χωρίς καμία δόση υπερβολής, ότι η ρητίνευση λειτουργεί για την εξασφάλιση της ισορροπίας στο δάσος, όπως η χρήση βιταμινών στην υγεία του ανθρώπου. Δεν είναι δηλαδή ζήτημα ποσότητας, αλλά ποιότητας.