Αμφιθέα Δήμου Διρφύων

Εφ' όσον πρόκειται να γράψω για ένα τόπο που αφορά μία κοινωνία ανθρώπων και συγκεκριμένα, σε ένα χωριό, προσπαθώντας να ανακαλύψω τις ρίζες και την ιστορία του, θα πρέπει να είμαι πολύ προσεκτικός.

Τα στοιχεία και οι πληροφορίες απαιτούν αυστηρό έλεγχο και σοβαρή κριτική. Δεν επιτρέπεται ενθουσιασμός, ούτε απόκρυψη της πραγματικότητας, διότι αν υπεισέρχονται τέτοια κίνητρα, απομακρυνόμαστε από την αλήθεια.

Αναδιφώντας Αρχεία, ιστορικά στοιχεία και μεγάλες εγκυκλοπαίδειες, συνάντησα πολύ λίγα γραπτά κείμενα, για ένα τόσο μικρό τόπο και χωριό όπως είναι η Αμφιθέα (πρώην Γίδες) της Επαρχίας Χαλκίδας του νομού Ευβοίας.

Ιστορικές πηγές:
Το μεγάλο εγκυκλοπαιδικό λεξικό του Ελευθερουδάκη εκδόσεως 1928, στις 11.530 πυκνογραμμένες σελίδες του, που ισοδυναμούν σε περισσότερες από 100.000 σελίδες σημερινών μεγάλων βιβλίων, αναφέρει: «ΓΙΔΑΙΣ» (ΓΙΔΕΣ). Έδρα της ομώνυμου κοινότητος, εν τη επαρχία Χαλκίδος του νομού Ευβοίας, έχουσα 254 κατοίκους» (Τόμος 3ος σελίδα 915, εκδόσ. 1928).

Η μεγάλη ελληνική εγκυκλοπαίδεια, 30 τόμοι, 28.000 σελίδες περισσότερες από 170.000 μεγάλων βιβλίων (του Παύλου Δρανδάκη) αναφέρει: «Αμφιθέα Χωρίον της Επαρχίας Χαλκίδος του νομού Ευβοίας, μέχρι 26.7.1954, ονομαζόμενον Γίδες. Κάτοικοι του νομού Ευβοίας, μέχρις 26.7.1954, ονομαζόμενον Γίδες. Κάτοικοι (το 1950) 407. Έδρα Κοινότητος. Υψόμετρον 240 μέτρα».

Γίνεται αμέσως αντιληπτό ότι, εντός 22 ετών (1928-1950), οι κάτοικοι από 254, αυξήθηκαν στους 407, ήτοι αύξηση του πληθυσμού κατά 2,31% ετησίως. Αντίθετα, τις τελευταίες δεκαετίες, ο πληθυσμός μειώνεται επικίνδυνα, με τάση ερημώσεως του χωριού.

Η μεγάλη ελληνική εγκυκλοπαίδεια του Παύλου Δρανδάκη αναφέρει μεταξύ άλλων για την Εύβοια:

«Η ιστορία της αρχαίας Εύβοιας συγκεντρώνεται περί την ιστορίαν των δύο σπουδαιότατων πόλεων αυτής, της ΧΑΛΚΙΔΟΣ και της Ερέτριας. Γενικόν όμως ιστορικόν γεγονός δια την Εύβοιαν είναι η υποταγή της νήσου εις τους Αθηναίους, οι οποίοι, κατοικούντες εις άγονον Χώραν, προσειλκύθησαν ενωρίς από την ευφορίαν αυτής (της Ευβοίας). Αφού ενίκησαν το 506 προ Χριστού τους Βοιωτούς και τους Χαλκιδείς επέβαλον εις την μεγάλην νήσον την κυριαρχιαν αυτών και μετώκησαν εις τας γαίας των ευγενών της Χαλκίδος 4.000 Αθηναίους κληρούχους, εις μάτην δε αργότερον επροσπάθησαν οι Ευβοείς να αποστατήσουν από τας Αθήνας. Ο Περικλής κατόρθωσε (το 446 π.Χ.) και καθυπέταξε πάλιν την νήσον, εκδιώξας δε τους Ιστιαίους, εγκατέστησεν εις την Χώραν των τους Αθηναίους Κληρούχους». Η Εύβοια ήτο σχεδόν πάντοτε με τους Αθηναίους είτε αναγκαστικά είτε με συμμαχίες.

Αργότερα υπετάγη στους Μακεδόνες και ύστερα στους Ρωμαίους. Κατά τους Μεσαιωνικούς χρόνους η Εύβοια ήτο κυρίως Ενετοκρατούμενη. Τέλος, μετά τους Ενετούς περιήλθε στην κατοχή των Τούρκων και υπέμεινε σκλαβιά 400 περίπου χρόνων.

Ό,τι ελέχθη πολύ περιληπτικά για όλη την Εύβοια, ισχύει και για το τμήμα αυτής, το χωριό Αμφιθέα.

Ειδικότερα για την Αμφιθέα, θα αναφερθώ και στην παράδοση.

Από το 1935 έως το 1945, συγκεντρώνονταν στο «μαγαζί», στο καφενείο δηλαδή, όλη η γερουσία του χωριού. Ανθρωποι ηλικιωμένοι, αλλά με δυνατή μνήμη. Αναφέρω μερικά ονόματα: Εκτός από τον αείμνηστο πατέρα μου, Ευάγγελο Αντων. Αρβανίτη ή Αντωνίου, που ήτο και «εγγράμματος», της Εποχής, και είχε περιπατήσει σχεδόν όλη την Ελλάδα, από Κρήτη έως Ήπειρο, Μακεδονία, Θράκη, Μικρασία, Κωνσταντινούπολη και Ρωσσία, ενθυμούμαι και τους Κων/νο Κανατσέλο (Κολοβό), Ευάγγελο Κοροβέση, Νίκο Κοροβέση, Ι. Ακριώτη (Μάγκα), Μιχ. Μιχελή (Μιχελάρα), Αθαν. Βοργιά (Σούτο), Γεώργιο Πνευματικό (Μπαφέρο), Νίκο Πνευματικό (Μποχόρη), Παναγιώτη Βοργιά (Γερογιώτα), Αντώνιο Τσιγιάννη, Αντώνιο Γαρέφαλο, Παναγιώτη Γαρέφαλο, Δημήτριο Μιχελή (Μπαλάντζα), Νικόλ. Κανατσέλο (Σεβνταλή), Βασ. Σαλή (Βασιλάρα), Γεώργιο Ζώη, Κων. Ζώη, Χρήστο Πνευματικό (Θανασαρή), Αγγελή Κων/νο, Νικ. & Γεώργ. Μιχελή (Χαρτζελαίοι), Αγγελή Δημητρίου (Τσούμαρη), Ελευθέριο Πανόργια (Πασότα), Γεώργ. Δημητρίου (Ντοβίνο), Ηλία Ηλία (Τσατσέλη), Κων/νο Καρατζά (Γεροκαρατζά), Αναστάσιο και Γεώργιο Χρόνη, Βασίλ. Δημητρίου (Καραβασίλη), Γεώργ. Μαρώτα, Αθαν. Μπαρώτα (Πλατιό), Δήμο Τσίμπο, Σωτήριο Μιχελή (του Κουβαρδά), Κων/νο Βοργιά (Κουτσαλή), Αναστ. Βοργιά (Μπουλουγρά) και πολλούς άλλους, ιδιαίτερα δε τον Σπυρ. Καραντάκη, Αντ/δρο του Συλλόγου Αμφιθεατών Ευβοίας, ο οποίος είχε ασχοληθεί και με το ιστορικό του χωριού Αμφιθέα. Όλοι τους σήμερα κεκοιμησμένοι. Βεβαίως δε του μακαριστού Χαράλαμπου Μπασούκου, ιερέα, που διετέλεσε επί 63 χρόνια εφημέριος του χωριού.

Έλεγαν, λοιπόν ότι το χωριό μας Αμφιθέα στα πολύ παλαιά χρόνια δεν ήτο στον τόπο που είναι κτισμένο σήμερα. Ήταν πιο κάτω. Κάτω από του Γιάννη Βοργιά το σπίτι. Πιο πέρα από το «Εικονισματάκι» προς το δρόμο που πάει προς την «Αγια Ελεούσα» και το έλεγαν «ΑΘΗΝΙΟ». Είχε εποικισθεί από γηγενείς Αθηναίους που είχαν έλθει από την Αθήνα προ Χριστού.

Η τοποθεσία που ήτο το Χωριό Αθήνα, μέχρι σήμερα μένει με το ίδιο όνομα: «Στον Αθηνιό». Τον καιρό που άκουα αυτές τις συζητήσεις, για τον Αθηνιό, ήμουν νέος και μαθητής Γυμνασίου και Λυκείου (προ του έτους 1940). Είχε εντυπωθεί στο νου μου, πολύ καλά, αυτή η συχνά επαναλαμβανόμενη ιστορία. Ενόμιζα ότι οι άνθρωποι αυτοί μιλάνε για φανταστικές ιστορίες.

Προσδιόριζαν σαφέστατα τον τόπο, πλησίον ενός κτήματος του Γ. Πνευματικού (Μπαφέρου) προς την Βαθειά Λάκκα. Ο τόπος αυτός σε πολύ μεγάλη έκταση έχει σήμερα πέτρες από παμπάλαια χαλάσματα κτιρίων. Και στο Πανεπιστήμιο που φοιτούσα ο νους μου σκεπτόταν το χωριό ΑΘΗΝΙΟ. Το ίδιο και στις μετέπειτα δραστηριότητές μου.

Από τον καιρό που συνταξιοδοτήθηκα, ασχολήθηκα περισσότερο από πριν, με φιλανθρωπικά Ιδρύματα και Σωματεία και μελέτη Ιστορίας και Θρησκείας.

Διεπίστωσα ότι το Χωριό σήμερα Αμφιθέα, Γίδες προ του 1954 και ΑΘΗΝΙΟΣ κατά τους αρχαίους χρόνους, είναι αυτό το ίδιο και πέρασε ακμές και παρακμές.

Το πιο πάνω απόσπασμα από την Μεγ. Ελλην. Εγκυκλοπαίδεια Δρανδάκη, Τόμος 11ος σελ. 698 που το έγραψε ο Αδαμάντιος Αδαμαντίου, καθηγητής τότε της Ιστορίας της Βυζαντινής Τέχνης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, αναφέρει σαφώς ότι, μετώκησαν εις τας γαίας των ευγενών της Χαλκίδος 4000 Αθηναίοι...

Γαίαι της Χαλκίδας ήταν και η περιοχή η σημερινή της Αμφιθέας και μάλιστα από τις πιο εύφορες, με παραγωγές, ξυλείας εκλεκτής, σιτηρών, αμπέλου, ελαίας. Σώζονται δένδρα Ελαιών δύο και τριών χιλιάδων ετών. Ζωική μέταξα από μωρέες (μουριές), φρούτα, αχλάδια, αμύγδαλα, καρύδια, κηπευτικά παντός είδους. Ήτο γη καλή και αγαθή. Είχε πολλούς Μύλους κυρίως υδρόμυλους στο ποτάμι Λήλας, που, περνάει από την περιοχή του χωριού.

Μετώκησαν οι Αθηναίοι στην Εύβοια και έκτισαν μεταξύ άλλων και το χωριό ΑΘΗΝΙΟΣ επειδή η Αττική γη ήτο ξερότοπος και άγονος.

Ας σημειωθεί ότι, η Χαλκίδα και η Ερέτρια ήσαν από αρχαιότατων χρόνων από τις πιο γνωστές πόλεις της Ελλάδας. Η μεγαλύτερη όμως πόλη της Ευβοίας, ήτο η Χαλκίδα. Η Χαλκίδα είχε κτισθεί επάνω ακριβώς στο στενό του Ευρίπου, του Ευβοϊκού Κόλπου.

Ο Στράβων γράφει, ότι, και οι δύο πόλεις εκτίσθησαν από Αθηναίους προ του Τρωϊκού Πολέμου. Αργότερα πάλι εποικίσθησαν από Αθηναίους.

Η Χαλκίδα και η Ερέτρια επολεμούσαν μεταξύ τους για το, ποια από τις δύο, θα είναι η κυρίαρχος και θα είχε την ηγεμονία σ' όλη την Εύβοια. Τελικά επικράτησε η Χαλκίδα η οποία κατά το 650 π.Χ. ήτο η αναμφισβήτητη κυρίαρχος. Ήτο πόλη με πολύ ανθηρό εμπόριο, ήταν πλούσια και μεγάλη.

Οι άνδρες της εφημίζοντο πως αγαπούσαν τις επιστήμες και τα ταξίδια και εξαιτίας αυτής της κλίσεώς τους, ίδρυσαν πολυάριθμες αποικίες, σε διάφορα μέρη του τότε γνωστού κόσμου.

Γράφει, ο Στράβων, ότι, ολόκληρος η Χερσόνησος της Μακεδονίας, εποικίσθη από Χαλκιδείς, και γι' αυτό έλαβε και το όνομα Χαλκιδική. Το ίδιο έγινε και στην Ιταλία και Σικελία.

Όλη η ύπαιθρος χώρα, ιδιαίτερα της Κεντρικής Εύβοιας αποτελούσε τη μεγάλη δύναμη της Χαλκίδας.

Ένα από τα πιο σημαντικά τμήματα της Χαλκίδας ήτο και το χωριό Αμφιθέα, με την ονομασία του σε κάθε εποχή. Οι κάτοικοί του ήσαν ευφυείς, εργατικοί, δυναμικοί και τολμηροί. Φιλόξενοι και αγαπητοί. Εγωισταί αλλά και καχύποπτοι. Γενναίοι αλλά σπιούνοι και ραδιούργοι.

Το όνομα του χωριού:
Το πρώτο ήτο ΑΘΗΝΙΟΣ ή ΑΘΗΝΙΟΝ και εξηγήσαμε, όσο πιο απλά και κατανοητά γίνεται.

Το δεύτερο είναι το ΓΙΔΑΙΣ ή ΓΙΔΕΣ.

Υπάρχουν διάφορες εκδοχές:
Η πρώτη μας πληροφορεί ότι επί Τουρκοκρατίας, ο πασσάς της Χαλκίδας είχε τσιφλίκι μεγάλο όλη την περιοχή του χωριού, καθώς και άλλες περιοχές. Είχε κοπάδια από αιγοπρόβατα, κυρίως «γίδια», τα οποία έβοσκαν στον τόπο μας, που, ήτο εύφορος αλλά και κατάλληλος για βοσκοτόπια. Συχνά - συχνά ο πασσάς της Χαλκίδας έφευγε με τα άλογά του και ήρχετο στο χωριό. Βγαίνοντας από την πόλη τον ερωτούσαν: «Για που τόβαλες πασσά» κι εκείνος απαντούσε: «Για τις Γίδες» εννοούσε τα κοπάδια του που έβοσκαν στη περιοχή του χωριού μας. Έτσι έμεινε η περιοχή «Γίδες».

Αλλη εκδοχή είναι, ότι, ο τόπος του χωριού είχε καλή βλάστηση και έβοσκαν ποίμνια αιγοπροβάτων. Είχε επίσης και πολλές πηγές νερού, όπου τα «γίδια» οι «γίδες» ήρχοντο μετά τη βοσκή τους να ικανοποιήσουν τη δίψα τους.

Πάντως το όνομα του χωριού έχει σχέση με τα οικόσιτα ζώα «γίδες».

Το χωριό Αμφιθέα έχει κι ένα ξεχωριστό στοιχείο, μνημείο και εντελώς αναξιοποίητο:

Δεξιά στο Κοιμητήριο (Νεκροταφείο) του χωριού είναι το εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου και δεξιότερα αυτού υπήρχε Πύργος μεγάλος. Οι μεγαλύτεροί μου ενθυμούντο τα ερείπια του.

Αριστερά του Κοιμητηρίου υπήρχε και υπάρχει το Πυργόπουλο ή «Πυργόπουλος» ημικατεστραμμένος.

Είναι το μοναδικό παλαιό κτίσμα όχι μόνο στην περιοχή, αλλά σε όλα τα Ενετικά Φρούρια. «Πύργοι - φρούρια υπήρχαν πολλά, αλλά Πυργόπουλα πουθενά. Η απόσταση μεταξύ Πύργου και Πυργόπουλου αρκετά μεγάλη. Τα δύο αυτά κτίσματα συνεδέοντο με υπόγεια σήραγγα, εντελώς αόρατη. Το «Πυργόπουλο» χρησίμευε για αποθήκευση τροφίμων και πολεμοφοδίων, ενώ ο «Πύργος», το «Κάστρο», το Φρούριο ήτο καθαρώς πολεμικό. Απ' εκεί ελέγχετο όλη η περιοχή μέχρι και η θάλασσα του Ευβοϊκού. Ήτο εν δράσει κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας και των Πειρατών.

Η εργασία ετούτη είναι η πρώτη που γίνεται γραπτή, και όποιος έχει συμπληρωματικά στοιχεία ή από γραπτά κείμενα ή από πληροφορίες παραδόσεως διασταυρούμενες, θα ωφελήσει πολύ να τα φέρει στο φως.

Υδραγωγείο
Από την περιοχή του χωριού Αμφιθέα, διήρχετο το μεγάλο υδραγωγείο που υδρεύετο η Χαλκίδα.

Σε πολλά σημεία της περιοχής μας, υπάρχουν μέχρι σήμερα απομεινάρια του Υδραγωγείου, που είχε την αρχή του στο όρος Δίρφυ και κατέληγε στην πόλη της Χαλκίδας.

Στη θέση «Κεραμίδι», σε κτήμα του Γρηγορίου Ιω. Μπασούκου έχει αποκαλυφθεί αγωγός και δεξαμενή από πορσελάνη, ο οποίος περνούσε από τη θέση «Καμινάκι» έφτασε στο «Δοκό» και κατέληγε στη Χαλκίδα, όπου σώζονται μέχρι σήμερα οι λεγόμενες «Καμμάρες» και από τις οποίες διέρχονται σήμερα όλα τα αυτοκίνητα από και προς Αθήνας, καθώς και από και προς Βόρεια και Νότια Εύβοια.

Θεωρείται ότι το μεγάλο αυτό υδραγωγείο ήτο έργο του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αδριανού, ο οποίος αγαπούσε υπερβολικά την Ελλάδα και είχε εκτελέσει αξιόλογα έργα όπως η «Πύλη του Αδριανού» το Υδραγωγείο Αθηνών, το υδραγωγείο Κορίνθου και άλλα αξιόλογα έργα.

Το υδραγωγείο Δίρφυς - Χαλκίδος είναι φυσικής ροής μάλλον και όχι πιέσεως ή ίσως μικτού τρόπου κατασκευής. Επ' αυτού καλόν είναι να ασχοληθούν ειδικοί αρχαιολόγοι και τεχνικοί.

Σε άλλη συνέχειά μας, θα αναφερθούμε στα νεώτερα χρόνια για το χωριό ΑΜΦΙΘΕΑ.
Γράφει ο Αντώνιος Αντωνίου του Ευαγγέλου