«1821»

Μακρινός κι όχι οικείος φτάνει σήμερα σε πολλούς ο απόηχος του '21. Είναι λίγο δύσκολο να γυρίσει κανείς σωστά στο χρόνο και να δημιουργήσει ένα κλίμα προσέγγισης προς την αλήθεια. Ωστόσο είναι χρέος όλων μας, αν θέλουμε να αντλούμε σωστά διδάγματα από την ιστορία.

Η ανέλπιστη λοιπόν για τους τότε Ευρωπαίους, και δυσεξήγητη ακόμα και σήμερα για πολλούς, επανάσταση του '21 οδήγησε στη δημιουργία του ελληνικού κράτους κι αποτέλεσε πηγή μηνυμάτων για τους μετέπειτα αγώνες του λαού μας για λευτεριά και ανεξαρτησία.

Η εποχή της Τουρκοκρατίας για τους Έλληνες, αλλά και για όλους τους Βαλκάνιους, υπήρξε εποχή μεγάλης καθυστέρησης πολιτικής, κοινωνικής και πολιτιστικής.

Επικρατούσε ένα καθεστώς «ημιφεουδαρχισμού», όπως αποκλήθηκε από τον Έγκελς. Η αγροτιά - απ' όλου αναδύεται και η στρατιωτική αριστοκρατία (π.χ. Σούλι, Μάνη) - άμεσα εξαρτημένη από το δεσποτικό ασιατικό κράτος, το οποίο διαιρούσε τον πληθυσμό με θρησκευτικά κριτήρια (οι πιστοί μουσουλμάνοι στρατεύονται, οι άπιστοι ραγιάδες φορολογούνται). Η ορθόδοξη εκκλησία έχει προνομιακή θέση και μεγάλη θρησκευτική και κοσμική εξουσία στο υπόδουλο πλήρωμά της.

Η αφύπνιση των Ελλήνων από το λήθαργο της δουλείας οφείλεται στο νεοελληνικό διαφωτισμό - επίγονο του γαλλικού διαφωτισμού. Τα φιλελεύθερα ρεύματα της Ευρώπης - Γαλλική επανάσταση, κίνημα των Καρμπονάρων στην Ιταλία, οι πρώτες απεργιακές κινητοποιήσεις στην Αγγλία - έβρισκαν τα μυστικά κανάλια να διοχετεύουν τον απόηχό τους στους ελληνικούς δέχτες.

Η μάχη των δυνάμεων της προόδου και της ανεξαρτησίας με τις δυνάμεις της συντήρησης και της εθελοδουλείας στάθηκε ιδιαίτερα σκληρή.

Με την προσπάθεια αυτή συνδέεται το όνομα του αστού δημοκράτη Αδ. Κοραή. Η πάλη του διαφωτισμού με το σκοταδισμό κορυφώνεται στα χρόνια του φλογερού επαναστάτη και εθνεγέρτη των Βαλκανίων Ρήγα Βελεστινλή. Το ωριμότερο όμως έργο - μανιφέστο του νεοελληνικού διαφωτισμού - θεωρείται η «Ελληνική Νομαρχία» Ανώνυμου Έλληνα.

Τη μορφοποίηση των ιδεών σε πολιτική πρακτική ανέλαβε η Φιλική Εταιρεία, η οποία ιδρύθηκε τον καιρό της παντοδυναμίας της Ρωσίας (1814), και η οποία πάντα είχε στραμμένα τα βλέμματα προς την Ορθόδοξη Ρωσία, ασίγαστο εχθρό των Οθωμανών. (Γι' αυτό κι ανώτερος αρχηγός δεν μπορούσε να είναι παρά κάποιος παράγοντας στην υπηρεσία της Ρωσίας, ο Καποδίστριας ή ο Υψηλάντης).

Μερίδα οικονομικά ισχυρών, έμποροι, πραγματευτάδες, βιοτέχνες, καραβοκυραίοι, όσοι τέλος πάντων συνδέονται άμεσα με την ελληνική αγορά και με την κατάργηση του τουρκικού ζυγού ήθελαν μια πλατιά κι ελεύθερη αγορά, προπορεύονται κι ανοίγουν δρόμο στους πολλούς. Οι πολλοί δεν είναι άλλοι από τον ακτήμονα, οικονομικά και κοινωνικά καταπιεσμένο λαό της υπαίθρου, την κλεφτουριά και τα φτωχά στρώματα της αγροτιάς, για τους οποίους οι πολύμορφες δοκιμασίες των 400 χρόνων είχαν γίνει λαχτάρα για λύτρωση. Κι αν για τους πρώτους και λίγους η «νεκρανάσταση» του Γένους - για να χρησιμοποιηθεί ο όρος του Μακρυγιάννη - μπορεί να ήταν εθνική φιλοτιμία ή χτύπημα στους αλλόθρησκους ή έκφραση δικαίωσης στα διαφημιστικά τους μηνύματα, για το λαό ήταν η αληθινή ελπίδα για αλλαγή ζωής (εξομοίωση με τους Τούρκους), για επιβίωση, για διανομή γαιών (ανάλογα με το βαθμό ωριμότητας).

Η επανάσταση ξεσπά μέσα σε συνθήκες γενικευμένης αντεπανάστασης. Εκτός από τον άμεσο εχθρό, την Οθωμανική Αυτοκρατορία, έχει απέναντί της τον συμπαγή συνασπισμό των πιο αντιδραστικών δυνάμεων της Ευρώπης, την «Ιερά Συμμαχία» και την επίσημη Αγγλία, που ραδιουργεί στο πλευρό της Οθωμανικής Πύλης, γιατί εκτιμά ως ανταγωνιστική την ανάπτυξη της ελληνικής ναυτιλίας, προοπτικά επίφοβης, σε περίπτωση συγκρότησης ανεξάρτητου ελληνικού κράτους.

Στο εσωτερικό κοτζαμπάσηδες, πρόκριτοι, στη μεγαλύτερη πλειοψηφία τους (εκτός από φωτεινές εξαιρέσεις), ανώτερος κλήρος, Φαναριώτες καλαμαράδες μεγαλοκαραβοκυραίοι - οι εφοπλιστές της εποχής -, ξενόδουλοι πολιτικοί, στην αρχή πολέμησαν την επανάσταση. Αλλά μόλις είδαν ότι είναι αναπόφευκτη, φρόντισαν να την καθοδηγήσουν και να την προσαρμόσουν στα συμφέροντά τους. Επειδή όμως τα όπλα τα χειρίζονταν ο λαός κατέφευγαν στην πολιτική ραδιουργία, στη συκοφαντία, στον κατατρεγμό των αγωνιστών του λαού, ακόμα και σε στυγνές δολοφονίες (όπως του Αντώνη Οικονόμου, Παναγιώτη Καρατζά, Μελέτη Βασιλείου, Οδ. Ανδρούτσου...).

Η ηθική αντοχή του ελληνικού λαού στην επανάσταση αυτή στάθηκε μεγάλη^ κάτι που το μαρτυρεί και η 7χρονη διάρκειά της και τα ιδιόμορφα στάδια εξέλιξής της. Γιατί βέβαια εκτός και παράλληλα με τον απελευθερωτικό αγώνα γίνεται και μια κοινωνική πάλη για το ποιος θα καταλάβει την εξουσία. Σχηματίζονται κοινωνικές συμμαχίες (οι οποίες δεν είναι σταθερές) και οι κοινωνικές συγκρούσεις (που καταλήγουν και σε εμφυλίους πολέμους) είναι εμφανείς από πολύ νωρίς.

Στην Α΄ Εθνική Συνέλευση στην Επίδαυρο αστοί, νησιώτες, νοικοκυραίοι, κοτζαμπάσηδες επικρατούν των στρατιωτικών και η Φιλική Εταιρεία με τα σύμβολά της (σταυροί, φοίνικες κλπ.) χάνεται από το προσκήνιο (εξάλλου δεν είχε ποτέ άμεσους δεσμούς με τις λαϊκές μάζες) και επικρατούν οι δυνάμεις που συνδέονται οικονομικά με τη θάλασσα (γαλανόλευκη σημαία), δηλ. η αγγλόφιλη αστική παράταξη.

Οι αποκαλούμενες Μεγάλες Δυνάμεις (Γαλλία, Αγγλία, Ρωσία), με την επιρροή της στα αντίστοιχα ελληνικά κόμματα, αναμείχτηκαν συστηματικά στην επανάσταση του '21 από την αρχή ως το τέλος της. Οι οικονομικές εξάλλου και κοινωνικές προϋποθέσεις για μια καθαρά αστική καπιταλιστική εξέλιξη, όπως των κρατών της Δύσης, ήταν στην Ελλάδα αδύναμες έως ανύπαρκτες.

Έτσι η Αγγλία έρχεται να «προστατεύσει» το νεοσύστατο ελληνικό κράτος με τα μεγάλα και δυσβάσταχτα για τον ελληνικό λαό δάνειά της. Αυτό καθόρισε και τον αργόσυρτο βασανιστικό δρόμο της οικονομικής εξέλιξης της Ελλάδος και κατά συνέπεια την πνευματική και πολιτιστική καθυστέρηση. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι η Ελλάδα αφού πέρασε από την απολυταρχία του Καποδίστρια στην «ελέω Θεού» Μοναρχία (πάντα υπό την επιρροή των ξένων δυνάμεων) σύρθηκε αποκλειστικά στο άρμα του αγγλικού καπιταλισμού, που αντικαταστάθηκε πολύ αργότερα από το δόγμα Τρούμαν και το σχέδιο Μάρσαλ.

Η επανάσταση του 1821 έφερε την ανεξαρτησία ενός τμήματος του ελληνισμού (εθνικοαπελευθερωτική) κι έβγαλε τη χώρα από το φεουδαρχισμό (κοινωνική). Η μελέτη ενός τέτοιου σημαντικού γεγονότος είναι χρέος όλων μας για να αντλούμε τα απαραίτητα ιστορικά διδάγματα σήμερα μάλιστα που οι εργαζόμενοι πρέπει να περάσουν το γερασμένο καπιταλισμό στο παρελθόν της ιστορίας και η ανθρωπότητα να προχωρήσει σε μια πιο δίκαιη κοινωνία.

Ελένη Λάμπρου